S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, ica. Tashev

turkumlanishi

Axborotning texnik kanal bo‘yicha sirqib chiqishi nuqtayi na- zaridan obyekt modeli o‘zaro va tashqi muhit bilan bog‘langan ax­borot. energetik, moddiy tizimlami o‘z ichiga oladi (10.1-rasm).

Kirish yoii C'hiqish yoii



10.1-rasm. Obyekt modeli.

Axborot tizimi energetik tizim bilan va u orqali tashqi muhit bilan o‘zaro ta’sirda bo'ladi. Energetik tizim orqali axborot sirqib chiqadigan kanal shakllanishi mumkin. Obyektning energetik tizi- mining tashqi muhitga ta’siri natijasida niqobni ochuvchi akustik maydon yaratiladi. Energetik tizim moddiy tizim bilan ham o‘zaro ta’sirda bo‘ladi va natijada, tebranma (mexanik) maydon shaklla- nadi. Tebranma maydon axborot tizimi signalini modulyatsiya qili- shi mumkin. Har bir tizim o'zining elementlariga, bog‘lanishlari- ning ichki strukturasiga, o‘zgaruvchi parametrlari soniga hamda

tashqi rnuhit orqali o‘zaro ta’siriga bog‘liq cheklashlarga ega. Obyektlarmng ishlashi ularning haqiqiy maqsad va vazifalarini ku- zatishdan bekitadi. Har bir tizimda axborot sirqib chiqadigan texnik kanallar mavjud.

Axborot sirqib chiqadigan texnik kanallar deganda, texnik vo- sitalarning ishlash jarayonida paydo bo‘luvchi turli tabiatli qo‘shim- cha nurlanish hisobiga, axborotning bexosdan uzatilishi tushuniladi. Axborot sirqib chiqadigan texnik kanalning strukturasi 10.2 - rasmda keltirilgan.

2. 
   rasm. Axborot sirqib chiqadigan texnik kanal strukturasi.
   

Kanal kirish yoiiga dastlabki signal ko'nmshidagi axborot qabul qilinadi.

Dastlabki signal - axborot manbaidan olinadigan axborot eltuvchisidir. Quvidagi signal manbalarini ko‘rsatish mumkin:

• 
  elektromagnit va akustik to‘lqinlarini qaytaruvchi kuzatuv obyekti;
  
• 
  o‘zidan optik va radio diapazonlaridagi elektromagnit to‘lqinlarini tarqatuvchi kuzatuv obyekti;
  
• 
  funksional aloqa kanalining uzatuvchi qurilmasi;
  
• 
  yashirincha o‘rnatilgan qurilma;
  
• 
  xavfli signal manbai;
  
• 
  axborot bilan modulyatsiyalangan akustik to'lqinlar manbai.
  

Kanal kirish yo‘liga manbadan axborot signali manba tilida

(harf, raqam, matn, simvollar, belgilar, tovush signallari va h. ko‘- rinishida) qabul qilinganligi sababli, uzatuvchi qurilma axborotning ushbu ifodalanish shaklini tarqalish muhitiga mos axborot eltuv- chisiga yozishni ta’minlovchi shaklga 0‘zgartiradi.

Uzatish muhiti - eltuvchi ko'chib yuruvchi fazoning qismi. U eltuvchining ko‘chib yurishi shartlarini belgilovchi fizik parametrlar nabori orqali xarakterlanadi. Tarqalish muhitini tavsiflashda quyida- gi asosiy parametrlarm hisobga olish zarur:

• 
  subyektlar va moddiy jismlar uchun fizik to‘siqlar;
  
• 
  masofa birligidagi signalning susayish o‘lchovi;
  
• 
  chastota xarakteristikalari;
  
• 
  signal uchun xalallar ko‘rinishi va quvvati.
  

Oabul qiluvchi qurilma quyidagi vazifalarni bajaradi:

• 
  qabul qiluvchiga kerakli axborot eltuvchisini tanlash;
  
• 
  qabul qilingan signalni axborotni olishni ta’minlovchi qiy- matigacha kuchaytirish;
  
• 
  eltuvchidan axborotni olish;
  
• 
  axborotni qabul qiluvchiga (insonga, texnik qurilmaga) tu- shunarli signal shakliga o‘zgartirish va signalni xatosiz o'zlashtirili- shiga yetarli qiymatgacha kuchaytirish.
  

Axborot sirqib chiqadigan texnik kanallarning turkumlanishi

2. 
   rasmda keltirilgan.