|
-
boyitilgan qumlarda - 5% gacha.
Qumlarning donadorlik tarkibi 5mm ko‘zli elakdan elab, yirik
qo‘shimchalarni ajratib aniqlanadi.
Quruq qumdan olingan namunaning 1000g massasini 2,5mm li elakka
solinadi, uning ostida boshqa ko‘zli elaklar joylashtiriladi (kichik ko‘zli elaklar
ketma-ketligida) va ostiga chiqindini yig‘ish idishi qo‘yiladi. Qum
namunasini
elaklar to‘plamidan mexanik usulda va qo‘lda titratib o‘tkaziladi, natijada elaklarda
qolgan ayrim qoldiq aniqlanadi. Ayrim qoldiq qum namunasining umumiy massasi
56
bo‘yicha foizda beriladi. SHundan so‘ng elaklardagi to‘la qoldiq aniqlanadi. To‘la
qoldiq shu elakdagi va nisbatan yirik ko‘zli barcha elaklardagi ayrim qoldiqlarning
yig‘indisi bilan ifodalanadi.
Qumlarning
donadorlik
tarkibi
5mm
ko‘zli elakdan elab, yirik
qo‘shimchalarni ajratib aniqlanadi (rasm-2.2).
Rasm-2.2. Standart elaklarda qolgan ayrim va to‘la qoldiq:
a – ayrim qoldiq; b – to‘la qoldiq
O‘zRST 728-96 “Og‘ir va mayda to‘ldirgichli beton” talablarining rasm-
4.2.da berilgan grafikda konkret olingan qumning donadorlik tarkibini aniqlash
uchun natijalar qo‘yiladi va agar bu egri chiziq grafikda berilgan chegaradan
chiqmasa(standartda berilgan), bu qum beton uchun yaroqli hisoblanadi.
Qumning donadorlik tarkibi yiriklik moduli bilan ham ifodalanadi:
,
100
)
(
14
,
0
315
,
0
63
,
0
25
,
1
5
,.
2
А
А
А
А
А
М
й
bu erda:
14
,
0
315
,
0
63
,
0
25
,.
1
5
,
2
А
А
А
А
А
- g‘alvirdagi to‘liq qoldiqlar, %.
Qum qanchalik yirik bo‘lsa, ∑A va yiriklik moduli ham katta bo‘ladi.
57
Yiriklik modulini nazariy noldan (agar qumning barcha donalari 0,16mm dan
kichik bo‘lsa) 5mm gacha (agar qumning barcha donalari 2,5mm dan yirik bo‘lsa)
qabul qilish mumkin. Amaliy yiriklik modulining o‘zgarishi kamdir.
O‘zRST 8736-93 “Qurilish ishlari uchun qum. Texnik shartlar” da qumning
yiriklik moduli va 0,63mm ko‘zli elakda qolgan to‘la qoldiq bo‘yicha guruhlarga
bo‘linishi nazarda tutiladi.
O‘ZRST 728-96 “Og‘ir va mayda to‘ldirgichli beton”ga ko‘ra qumning
yiriklik moduli 1,5-3,25 oraliqda bo‘lishi kerak, mustahkamlik chegarasi 20MPa
va undan yuqori betonlar uchun qumning yiriklik moduli 2dan kam bo‘lmasligi,
mustahkamlik chegarasi - 35MPa va undan yuqori betonlar uchun yiriklik moduli -
2,5dan kam bo‘lmasligi kerak.
Qumning yiriklik modulining o‘zgarish koeffitsienti, gidrotexnik inshoatlar
uchun ishlatiladigan betonlar uchun 10% dan oshmasligi kerak.
Taklif etilgan donadorlik tarkibidagi qumni qo‘llash, kam sement sarflab, eng
yaxshi xususiyatli beton qorishmasini olish imkonini beradi. Standart talablari ham
ilmiy izlanishlar va amaliy tajribalar natijasiga tayanadi. Bu talablardan biroz
chetlanish mumkin. YA’ni texnik-iqtisodiy asoslangan bo‘lsa, mustahkamlik
chegarasi-20MPa bo‘lgan va undan yuqori beton uchun yiriklik moduli 2dan
kichik qumlarini ishlatish mumkin. Masalan,
O‘zbekistonning cho‘lli xududlarida o‘ta mayda barxan qumlari asosidagi
beton keng qo‘llanadi.
Mavjud standartlarga ko‘ra qumning donadorlik tarkibi (rasm-2.3) uning zich
katta uyilma zichligini va eng kam bo‘shliqda donalarining kompakt joylashuvini
ta’minlaydi.
58
A, massa bo‘yicha
Rasm-2.3. Og‘ir beton uchun ishlatiladigan qumning donadorlik tarkibiga
qo‘yiladigan talablar:
1- qum yirikligining ruxsat etilgan pastki chegarasi (M
k
=1,5);
2
- V15(M200) va undan yuqori markali betonlar uchun ishlatiladigan
qum yirikligining ruxsat etilgan pastki chegarasi (M
k
=2);
3
– V25(M350) va undan yuqori markali betonlar uchun ishlatiladigan
qum yirikligining ruxsat etilgan pastki chegarasi (M
k
=2,5);
4- qum yirikligining ruxsat etilgan yuqori chegarasi (M
k
=3,25);
Tabiiy quruq kvars qumining uyilma zichligi tahminan 1500-1600 kg/m
3
ni
va bo‘shliqligi -30-40% ni tashkil etadi.
Beton qorishmasida sement qum donasining sirtini yupqa qavat bilan o‘rab
oladi (ko‘pincha 0,01dan 0,1mm gacha). SHu sababli qum donasining yuzasi
qancha katta bo‘lsa, sement sarfi ham oshadi. Fraksiya 2,5-5mm uchun qumning
solishtirma yuzasi 10sm
2
/g ni, mayda fraksiya qum uchun 100-300 sm
2
/g ni tashkil
etadi. Tabiiy o‘rta donadorli qumning solishtirma yuzasi 40-70sm
2
/g yoki 4-7m
2
/g
ni tashkil etadi.
Qumda beton uchun xavfli qo‘shimchalar mavjud bo‘ladi. SHu sababli
standart ularni chegaralaydi. Qumda mavjud changsimon, gilsimon qo‘shimchalar
(o‘lchami 0,05mm dan kichik) standart usullarda suvda yuvish orqali aniqlanadi.
Olingan namuna qumni o‘lchov idishga solinadi va suv quyib 2 soat ushlab turiladi
59
(vaqti-vaqti bilan aralashtiriladi). Aralashtirgandan 2 minutdan so‘ng qum ustidagi
suv to‘kiladi, toza suv quyib qumni yuvishni toki suv bilan qumni aralashtirganda
tiniq holatga qolguncha davom ettiriladi.
SHundan so‘ng yuvilgan qum doimiy massagacha quritiladi, tarkibidagi
yuvilgan aralashmalar (%) quyidagi formuladan topiladi:
Pyuv
.
aral
m
m
1
100%
,
m
Bu erda:
m
- yuvilmagan doimiy massagacha quritilgan qum massasi, g
m
1
- yuvib doimiy massagacha quritilgan qum, g.
O‘zRST 8736-93 “Qurilish ishlari uchun qum. Texnik shartlar”ga ko‘ra tabiiy
qumda ortiqcha aralashmalar 3%dan (massa bo‘yicha) oshmasligi kerak, boyitilgan
qumda -2%, maydalangan qumda esa 5% gacha ruxsat etiladi.
Qum tarkibida amorf kremnezem turlarining mavjudligi sement ishqorlari
bilan reaksiyaga kirishib, betonning nurashiga olib keladi. Sement ishqorlari bilan
quyidagi tog‘ jinslari va minerallar bog‘lanadi: opal, xalsedon, kremniy.
O‘zRST 728-96 “Og‘ir va mayda to‘ldirgichli beton”ga ko‘ra gidrotexnika va
transport inshootlarida ishlatiladigan betonlarda sulfid bog‘lamalar 1% dan
oshmasligi kerak.
Qumning namligi uning xususiyatlariga, ayniqsa uyilma zichligiga etarlicha
tasir ko‘rsatadi. Chunki boshqa qurilish materiallarni namlashda ularning zichligi
oshadi, qumda esa teskari. Bu qum nam holatda bo‘lganida quruqga nisbatan
sochiluvchanligi kichikligi bilan tushuntiriladi.
60
W, % massa bo‘yicha
Rasm-2.4. Qum hajmining uning namligini oshishiga qarab o‘zgarishi: 1-
mayda qum; 2- yirik qum
Qumga quyilgan suv uning donalarini elimlaydi, shu sababli bunday qumni
biror sig‘imli uskunaga solganda kompakt joylashmaydi va bo‘sh tarkibni xosil
etadi. Qumning eng katta bo‘sh tarkiblisi namlik 4-7% bo‘lgada (massa bo‘yicha)
kuzatiladi (rasm-4.4). Bunda qumning uyilma zichligi 10-40% ga kamayadi. Beton
tayyorlashda qumning namligini inobatga olish zarurdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
