С. Газиназарова. И. Ахмедов. Б. Мухамедгалиев. А. Хожиев

 
 
2)океан ва денгиз остидаги қазилма бойликлардан фойдаланишга 
эришиш; 
3) фан ва техника ютуқларига асосланиб, ернинг чуқурроқ қисмидаги 
бойликлардан фойдаланишга эришиш; 
4) океан суви таркибида эриган ҳолдаги минералларни кимёвий йўл 
билан унинг чучуклашитиришда ажиратиб олишга эришиш; 
5) келажакда зарур ва қиммат баҳо металларни дунёда куп тарқалган тоғ 
жинсларидан, хусусан гранитдан ажратиб олишга эришиш. 
Қазилма бойликларни нес-нобуд бўлишида ва кўплаб маблағларни бекор 
сарфланишида баъзи фойдали қазилмаларнинг жойлашган ҳудудларини 
яхши ўрганмасдан улар устига шаҳар ва посёлкаларни қуриш, сўнгра уларни 
бошқа жойга кўчириш ҳам сабаб бўлмаоқда. Бунга Оҳангарон кўмир кони 
устига Ангрен шаҳри қурилганлиги, сўнгра бошқа жойга кўчирилганлигини 
бунга мисолдир. 
Қазилма бойликлардан оқилона фойдаланишнинг яна бир йўли қазиб 
олинган ва қайта ишланган, хом ашёларни ташишда исрофгарчиликка кам 
йўл қўйишга эришишдир. Маълумки, қазиб олинган ёки қайта ишланган хом 
ашёларни ортишда, туширишда, темир йўл вагонлари ва автомобилларда 
ташишида уларнинг маълум қисми нес-нобуд бўлади. Кўмирни, цементни, 
алебастрни, оҳакни ва бошқа хом ашёларни вагонларда очиқ усулда 

---

122 
ташилаётганда уларнинг бир қисмини шамол учириб, темир йўлни 
ифлослайди ва нес-нобуд бўлади.
Қазилма бойликалардан оқилона фойдаланишда тоғ жинсларининг 
таркибидаги фойдали компонентларнинг деярли ҳаммасини ажратиб олишга 
эришиш муҳим аҳамиятга эга. Чунки табиатда фақат битта металл сақловчи 
тоза руда йўқ, балки рудада асосий компонентдан ташқари яна қимматбаҳо 
йўлдош компонентлар ҳам бўлади. Лекин баъзи корхоналарда асосий 
компонентларни ажратиб олиб, қолганларини кераксиз жинс сифатида 
чиқариб ташланади. 
Назорат саволлари: 
1.
Ер усти ресурслари ҳақида нимларани билиш лозим? 
2.
Ер юзаси қуруқлиқ қисми қандай ва унинг бандлик бўйича тақсимланиши
ҳақида нимани биласиз? 
3.
Ер усти ресурсларини ифлослантирувчи омиллар ҳақида нималарн
кўрсатиш мумкин? 
4.
Ер ости конларини ўзлаштириш ва хавфсизлик ўртасида кандай
боғланишлар бўлиши мумкин? 
5.
Қишлоқ хўжалик фаолияти ва эколоргик хавфсизлик ўртасида эътиборли
омилларни аниқланг? 
6. Казилма бойликлардан қандай оқилона фойдаланишнинг қандай йўлларини
биласиз?