S. Eshtemirov elektron jadvallar ( 0 ‘quv qo‘llanma)

D ustunda 
har bir mahsulotdan necha foizdan mahsulot sotilganligini,
21

---

F ustunda bir kunda tushgan pulni aniqlash uchun formulalar tuzamiz. Buning uchun D2 
katakchasiga=C2/B2*100 formulani, F2 katakchasiga =C2*E2 formulani yozib, yuqorida 
bayon qilingan usul bilan oltinchi satrgacha sursangiz, har bir ustunda tegishli formula 
asosida hisoblash ishlari bajarilganligining guvohi bo'lasiz.
Endi elektron jadvalning oddiy jadvaldan yana bir ustunlik tomonini bayon qilamiz. 
Agar В, С, E ustunlardagi ixtiyoriy sonni o'zgartirsangiz, bu o'zgarish ta’sir qilishi mumkin 
boMgan barcha katakchalarda o'zgarishlar qilib chiqishingiz shart emas. Ya’ni, har bir 
qilingan o'zgarish tegishli katakchalarda avtomatik tarzda amalga oshiriladi. Masalan, 
C5 katakchadagi bir kunda sotilgan karam miqdorini 300 dan 500 ga o‘zgartirsangiz, 
bu o'zgarish D5, F5, C6 katakchalardagi sonlarga avtomatik tarzda ta’sir qilganligini 
ko'rasiz.
2.5. Yangi yaratilgan hujjatni xotiraga saqlash
Yangi hujjat yaratganingizdan keyin uni yangi fayl sifatida kompyuteringiz xotirasiga 
saqlab qo'yishingiz lozim. Aks holda siz yaratgan hujjatdan hech qanday iz qolmaydi. 
Hujjatni saqlash jarayoni bilan oldingi mavzuda yaratilgan elektron jadvalni saqlash 
misolida tanishamiz.
n.rm (• ti: n jar 
5r 
*.ld?an Fo : 
Sifio. 
TWij,
$1~- 
Ш
----Й" * «тоГ ■
5 ji- -.ГАГЛ 
________ b 
4->ли'
1:CP| >
,-nn
2.5.1- rasm.
Jadval to'liq tayyor bo'lgach, fayl menyusining Сохранить (Saqlash) yoki Сохра­
нить как 
(...dek saqlash) bandlaridan birini chertsangiz, Сохранение документа 
(Hujjatni saqlash) nomli muloqot darchasi ochiladi (2.5.1- rasm).
22

---

Dastlab, hujjat saqlanadigan manzilni aniqlash masalasi bilan tanishamiz. Darchaning 
Папка bo'limida bir nechta Папка1аг ro'yxati bo'lib, ulardan qaysi birining ichiga 
hujjatingizni saqlamoqchi bo'lsangiz, o'shanisini chertish yo'li bilan tanlang. Natijada 
ushbu katalog mundarijasi darchada paydo bo'ladi. Demak, hozir hujjatingiz ushbu 
katalog ichiga saqlash muhitida. Agar hujjatingizni mundarijadagi kataloglardan birining 
ichiga saqlamoqchi bo'lsangiz, o'sha katalogni ikki marta tez chertish yo'li bilan uning 
mundarijasini darchada hosil qiling. Qisqacha qilib aytganda, Сохранение документа 
nomli muloqot darchasida qaysi katalog mundarijasi ochilgan bo'lsa, hujjatingiz o'sha 
katalog ichiga yangi fayl sifatida saqlanadi. Masalan, siz hujjatni saqlash darchasidan Ра­
бочий стол (Ishchi стол) nomli Papkani tanlang.
Darchaning Имя файла (Fayl nomi) nomli yo'lakchasida hujjatingizga Excel 
tomonidan berilgan nom bo'ladi. Hujjatingiz nomini siz o'zingizga ma’qul tarzda 
o'zgartira olasiz. Bunda ikki hoi bo'lishi mumkin:
1) aslida hujjat nomi to'q rangli bo'ladi. Ushbu muhitda bevosita hujjatingiz nomini 
klaviaturadan terishingiz mumkin. Excel tomonidan berilgan nom avtomatik tarzda o'chib 
ketadi. Hujjat nomini uning mazmunidan kelib chiqqan holda tanlagan ma’qul. Masalan, 
biz saqlamoqchi bo'layotgan hujjatga Bozor nomini beraylik;
2) agar darchada qandaydir boshqa amallar ham bajargan bo'lsangiz, fayl nomi to'q 
rangli bo'lmaydi. Bunday holda Имя файла yoiakchasini ikki marta tez chertib, unda 
kursomi hosil qilasiz va hujjatingizning eski nomini o'chirib, o'zingizga ma’qul bo'lgan 
yangi nomini klaviaturadan terasiz.
Тип файла (Fayl turi) nomli yo'lakchadan saqlayotgan hujjatingiz uchun tur tanlaysiz. 
Masalan, siz saqlayotgan hujjat Excel hujjati boMganligi uchun Книга Microsoft Office 
Excel turini tanlang.
So'ngra darchaning Сохранить tugmachasini chertsangiz, Рабочий стол katalogida 
Bozor nomli yangi fayl paydo bo'ladi.
Shuningdek, kompyuter xotirasiga saqlab qo'yilgan hujjat nomini ham o'zgaitirishingiz 
mumkin. Bunda quyidagi usullardan biridan foydalaning:
1) darchada ochilgan hujjat nomini chertsangiz, u to'q rangga kiradi. Yangi nomini 
klaviaturadan tering;
2) sichqoncha ko'rsatkichini hujjat nomi ustiga keltirib, sichqonchaning o'ng 
tugmachasini bosing va hosil bo'lgan paneldan Переименовать (Qayta nomlash) bandini 
cherting. So'ngra hujjatingizning yangi nomini tering.
Agar hujjatingizning hajmi katta bo'lsa, uni kiritayotganda vaqti-vaqti bilan uskunalar 
panelidagi Сохранить nomli tugmacha yordamida xotiraga saqlab turing. Chunki aks 
holda elektr toki tarmog'ida tok bo'lmay qolishi, ayrim sabablarga ko'ra 
kom pyuteringiz 
ish muhitidan chiqib ketishi natijasida bir necha soat davomida kiritgan ma’lumotlaringiz 
o'chib ketishi mumkin.
23

---

Har bir yangi hujjat ochilganda unda uchta varaq boMib, ular mos ravishda Лист 1, 
Лист 2, Лист 3 (Varaql, Varaq2, Varaq3) deb nomlangan bo‘ladi (1.3.1- rasm). Aslida 
ularning sonini 1 tadan 255 tagacha ko‘paytirish mumkin. Buning uchun biror varaq ustiga 
kelib sichqonchaning o'ng tugmachasini bossangiz, ostmenyu ochiladi. Undan Добавить 
(Qo‘shish) bandini va varaq turini tanlab, OK tugmachasini cherting. Natijada qaysi varaqqa 
kelib bu ishni amalga oshirgan boMsangiz o‘sha varaq o‘ngga siljib, o‘mida yangi varaq 
navbatdagi tartib bilan paydo boMadi. Varaqlar ichida diagrammalar ham boMishi mumkin. 
Varaqlar sonini ko‘paytirishning ancha yengil usuli ham mavjud. Buning uchun Сервис —> 
Параметры —►
Вид algoritmi bo‘yicha harakatlanib, Страницы в новой книге (Yangi 
kitobda varaqlar) boMimidan yangi yaratiladigan hujjat uchun varaqlar sonini tanlang.
Varaqlar soni ko‘payib ketavergach, ular o‘zlari joylashgan gorizontal yoMakchaga 
sig‘maydi va bir qismi ko‘rinmay qoladi. Ulami darchaga chiqarish uchun shu yoMakchaning 
chap qismidagi o‘tkazgichlardan foydalaning. Bu o‘tkazgichlar ko‘rsatkich ko'rinishida 
boMib, ularning soni to‘rtta. Chetki ikkitasi varaqlami o‘ta tez o‘tkazadi, o‘rtadagi ikkitasi 
esa varaqlami sekin, ya’ni bittalab o'tkazadi.
Faraz qilaylik, hujjatda varaqlar soni ko‘p boMib, ular tartiblari va turi bo‘yicha tartibsiz 
joylashib qolgan boMsin. U holda ulami surish yoMi bilan joylarini almashtirish yoki 
butunlay boshqa hujjatga o‘tkazib yuborish mumkin. Shuningdek, surish jarayonini Ctrl 
tugmachasini bosib turib amalga oshirsangiz mazkur varaqdan nusxa olinadi, ya’ni eskisi 
joyida ham qoladi.
Ba’zan hujjatingizning past qismida umuman varaq yorliqlari boMmasligi mumkin. Bu 
hoi quyidagi sabablarga ko‘ra ro'y beradi:
Hujjat pastga surib yuborilgan. Demak, holat satrini darchadan olib ko‘ring. Buning 
uchun Вид menyusining Строка состояния (Holat satri) bandi oldidan bayroqchani 
olib qo‘ying. Shunda ham varaqlar yorliqlari ko‘rinmasa, u holda hujjatingizning 
sarlavha satriga kirib uni yuqoriga suring. Bu urinish ham foyda bermasa, demak sizning 
hujjatingizdan varaq yorliqlari olib qo'yilgan. Ulami qayta o'rnatish uchun Сервис —►
Параметры algoritmi bo'yicha harakatlanib, Ярлычки листов (Varaq yorliqlari) bandi 
oldiga bayroqcha o'mating.
Biror varaq yorlig'i ustiga kelib o'ng tugmachani bossangiz, ost menyu ochiladi va u 
quyidagi bandlardan iborat ( 2.6.1- rasm):
2.6. H ujjat v araq lari va u lar ustida am allar

---

Добавить (Qo'shish) bandi yordamida yuqorida qayd qilganimizdek, hujjatingizga 
yangi varaq qo‘shishingiz mumkin. Ammo bu band chertilganda Вставка nomli muloqot 
darchasi ochiladi. Siz undan yaratayotgan varag‘ingiz turini tanlaysiz va OK tugmachasini 
chertsangiz, hujjatingizda siz tanlagan turga mansub bo'lgan yangi varaq paydo boMadi. 
Ushbu darchaning Решения bandi yordamida alohida masalalarga moMjallangan maxsus 
varaq yaratasiz (2.6.2- rasm).
Bundan tashqari, Вставка menyusining Лист bandini chertish yoMi bilan ham yangi 
ishchi varaq yarata olasiz.
Удалить (O'chirish) bandini chertsangiz, joriy varaq o'chiriladi (2.6.1- rasm). Shu 
yoM bilan joriy hujjatingizning varaqlarini ketma-ket o'chirib boraverasiz. Ammo oxirgi 
varaqni o'chirib bo'lmaydi. Chunki hujjatda hech bo'lmaganda bitta varaq bo'lishi kerak.
Переименовать (Qayta nomlash) bandi yordamida varaq nomini o'zgartirishingiz 
mumkin. Bu band chertilganda, joriy varaq yorlig'i to'q rangga kiradi. Shundan so'ng 
uning nomini o'zingiz xohlagan tarzda klaviaturadan terasiz va o'sha varaq yangi nom 
oladi. Varaq nomidagi belgilar soni 31 tadan oshmasligi kerak. Mumkin bo'lmagan belgilar 
haqida Excel ogohlantiradi.
Переместить/скопировать (Ko'chirish/nusxa olish) bandi yordamida varaqning 
hujjatdagi o'mini o'zgartirish yoki boshqa hujjatga ko'chirish, shuningdek, joriy varaqdan 
joriy hujjatga yoki boshqa hujjatga nusxa olish ishlarini bajarishingiz mumkin. Bu band 
chertilganda shu nomli muloqot darchasi ochiladi (2.6.3- rasm).
Ushbu darchaning Создавать копию (Nusxa yaratish) bo'limi oldiga bayroqcha 
o'matib, OK tugmachasini chertsangiz, varaqlar yorliqlari orasida yoki boshqa hujjatda 
joriy varaqning yangi nusxasi paydo boMadi.___________________________
(Зставка