S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

3.2.  Tashkilotlarga  ijtimoiy  guruh  nuqtai  nazaridan  qarash
Ijtimoiy  guruhlaming  har  xil  turlari  bor.  Tashkilot  u  yoki  bu  guruhlar  turiga 
kiradi va ijtimoiy guruhlaming o‘ziga xos xususiyatlari tashkilotga ham o ‘tadi.
Tashkilot  ijtimoiy guruh  sifatida bir  necha turlardan  iborat boiishi  mumkin.
I.  Kichik  guruh. 
Tashkilot  a’zolarini  son  jihatdan  tarkibi  hududiy,  kasbiy,
44

---

sinfiy, etnik va boshqa ijtimoiy guruhlardan kichikroq.  Kichik guruhni belgilaydigan 
aniq  bir  mezon  yo‘q.  Masaian,  kichik  guruh  deb,  ham  korxonaning  butun 
xodimlarini hisoblash mumkin, shuningdek, kichik mehnat brigadasini kichik guruh 
desa boiadi.
Tashkilotda  xodimlarning  son  tarkibi juda  ko‘p  narsani  belgilaydi.
Tashkilot  uchun  guruh  son  tarkibining  asosi  qo‘yidagicha:
1.  Guruh  a’zolarining  m a’lum  darajada  yetishmasligi,  berilgan  vazifalarni 
qiyinchilik  bilan  bajarilishi  qobiliyatsizlikni  belgilaydi;  guruhdagi  xodimlar  soni 
ortiqligi ham salbiy holatlarga olib kelishi mumkin, chunki bu holat guruh tartib- 
intizomining buzilishiga va nizolaming kelib chiqilishiga sabab boiadi.
2.  Guruh  a’zolarining ortiq  yoki yetishmaslik miqdori  -   undagi  ijtimoiy iqlim 
omilining ta’siridandir. Har doim gunthda shunday «me’yoriy» a’zolar soni bo'ladiki. 
ular  orqali  eng  yaxshi  ijtimoiy  iqlim  belgilanadi.
3. Guruh qanchalik katta boisa, uning umumiy imkoniyatlari shunchalik yuqori, 
a ’zolarining  ijtimoiy  aloqa  imkoniyatlari  ko‘p  boiadi.
4.  Guruh  a’zolarining  miqdori,  uning  mobillik  darajasini  belgilaydi:  ichki  va 
tashqi  vaziyatlar  nuqtai  nazaridan  katta  guruhlaming  mobillik  darajasi  ko‘pincha 
kamroq  boiadi.
5.  Guruh  a’zolarining  son  tarkibi  uning tashkilotchilik  omili  sifatida  ko‘rilishi 
mumkin.  Guruh  qanchalik  katta  boisa,  shunchalik  uning  shakllanishi,  tashkiliy 
masalalarning  yechimi  qiyinroq  boiadi.  Ko‘pincha  bu  holatlarda  tartib-intizom 
buziladi.
6.  G uruh  a ’zolarining  miqdori  uning  ijtimoiy  maqomiga  bogiiq:  rasmiy 
tashkilotlarda  va  inson  idrokida  guruhning  ahamiyati  katta;  uning  qiziqishlari  va 
fikri ko‘proq  inobatga olinadi.
Undan  tashqari  kichik  guruh  ko'pincha  maishiy  noqulayliklarga  duch  keladi. 
Uning  a’zolari  o ‘z  guruhining  ko‘payishi  va  umumiy  potentsiallarini  ko'tarish 
maqsadida  boshqa  kichik jamoalar  bilan  birlashishga  intiladi  (integratsiya  qonuni 
o‘z kuchini ko‘rsatadi). Katta guruh ham o ‘z navbatida maishiy noqulaylikni boshidan 
kechiradi,  u  bir nechta  kichik  guruhlarga  boiinishiga  intiladi.  Sababi  —  aloqalar, 
mehnat  taqsimoti,  o‘zaro  ta’sir  yaxshiroq  tashkil  etiladi  (dezintegratsiya  qonuni).
Guruh qanchalik katta boisa, shunchalik byurokratiya, rasmiyatchilik kuchliroq 
rivojlangan  boiadi.  Kichik  guruhda  esa,  ko‘pincha  tartibga  solishning  norasmiy 
mexanizmlari ishlatiladi.  Kichik guruhda shaxsning mustaqilligi va shaxsiy tashabbus 
darajasi  yuqori,  chunki  bu  erda  munosabatlar  rasmiy,  har  bir  xodimga  ishonch 
darajasi  baland,  mehnatni  tashkil  etish  tamoyillari  haqiqatga  yaqin.  Sotsiologik 
tadqiq o tlar  shuni  ko‘rsatdiki,  kichik  guruhlarning  hap  bir  a ’zosi  uchun 
tavakkalchilik  va  javobgarlik,  uning  mehnat  jarayonidagi  kamchiliklar  umumiy 
ishlab chiqarilgan mahsulotda, jamoaning natijalarida ko'rinmay ketadi. Katta guruhda 
shaxs  «koiimsiz»  (katta  shahardagi  kabi),  bu  yerda  odam  —  ijtimoiy  massaning 
elementi,  o‘ziga  o'xshaganlardan  biridir;  kichik  guruhda  esa  maqomi  taniqliroq, 
kerakli  boiadi.
45

---

Guruhning  son  tarkibi  tashkilot  uchun  shartli,  ular  absolyut  qonun  emas.