S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

4.1-chizma.  Nisbiy  turmush  darajasining  uch jihati
60

---

Nisbiy turmush darajasini  quyidagi uch jiliat bo'yicha baholanadi 
(4.1-chiynaga
 
qarang).
Hozirda  asosi  turlicha  boigan  turmush  darajasi  konsepsiyalarini  aholining 
turmush darajasini (sifatini) har tomonlama tavsiflab beradigan yagona ko'rsatkichga 
keltirish bo'yicha samarali usul yo‘q, biroq shunday usullami ishlab chiqish bo'yicha 
olimlar jiddiy  ish  olib  bormoqdalar.
Aholi  turmush  darajasini  ifodalash  uchun jahondagi  turli  mamlakatlarda  turlicha 
mezonlar qo‘llaniladi.  Ular orasida minimal iste’mol byudjeti,  kambag'alchilik, mutlcxi 
va nisbiy kambag'alchilik ko‘rsatkichlaridan foydalaniladi.
O 'zbekistonda  kam bag'allik  darajasini  baholash  iqtisodiyotda  deyarli 
qoilanilmaydi,  lekin  o'rta  hisobda  bir  oydagi  pul  daromadlari  ko'rsatkichidan 
foydalaniladigan  tarzda  tirikchilik  minimumi  darajasini  belgilaydigan  mutloq 
konsepsiyaga asoslanadi1.
Tirikchilik  minimumi  inson  salomatligini  saqlash va  uning  hayotiy faoliyatini 
ta ’minlash  uchun  zarar  boigan  moddiy  ne’matlar  va  xizmatlar  iste’molining 
minimal darajasi  koisatkichidir.
Hozirgi  paytda  0 ‘zbekistonda  aholining  asosiy  ijtimoiy  demografik  gumhlari 
uchun  iste’mol  savatini  belgilash  bo‘yicha yangi  uslubiy  tavsiyalar loyihasi  ishlab 
chiqilmoqda.
Xorijiy  mamlakatlar  tajribasiga  asoslanib,  uslubiy  tavsiyalarga  quyidagilami 
kiritish  kerak:
1.  Asosiy  ijtimoiy  — demografik guruhlar  uchun,  inson  salomatligini  saqlash 
va  uning  hayotiy  faoliyatini  ta ’minlash  uchun  zarur  b o ig an   oziq-  ovqat 
mahsulotlari,  nooziq  -  ovqat tovarlar va xizmatlar minimal  turlarini  shakllantirish 
tamoyillari va tartibi.
2.  Iste’mol  savatini  belgilashda  tabiiy-iqlim  sharoitlariga,  aholining  asosiy 
ijtimoiy  —  demografik  gumhlari  nooziq-ovqat  tovarlar  va  xizmatlar  iste’mol 
qilishidagi milliy an’analar va viloyatlardagi mahalliy xususiyatlami hisobga olishga 
asoslanadi.
3.  Asosiy  ijtimoiy-demografik guruhlar uchun,  inson salomatligini  saqlash  va 
uning hayotiy faoliyatini ta’minlash uchun zarur boigan  oziq - ovqat mahsulotlari, 
nooziq-ovqat  tovarlar va  xizmatlaming  namunaviy  minimal  turlari va boshqalar.
Ushbu  savatcha kamida 5 yilda bir  marta belgilanadi.
Xalqaro  M ehnat  Tashkilotining 
117-sonli  «Iqtisodiy  siyosatning  asosiy 
maqsadlari va m e’yorlari to‘g‘risida»gi  Konvensiyasiga  muvofiq,  maqbul turmush 
darajasini saqlab borish maqsadida davlatlar oziq -ovqat bilan ta’minlash,  sogiiqni 
saqlash,  uy  — joy  qurish,  mehnat  sharoitlari,  yollanma  xodimlar  va  mustaqil 
ishlab  chiqaruvchilami  taqdirlash,  ijtimoiy  ta’minot  kabi  sohalarda  taraqqiyotga 
ko'maklashish uchun  iloji boricha chora — tadbirlar  ko‘rishlari lozim2.