S. B. Bairova, G. M. Abduraupova bemorlar bilan ishlash asoslari

 
PULSNI ANIQLASH VA BAHOLASH 
 
Puls  deb,  tomir  urushi  yurak  qisqarishi  natijasida  qon 
tomirlarining  ritmik  tebranilishiga  aytiladi.  Chap  qorincha 
tomonidan aortaga ritmik haydaladigan qon arterial oqim ichida 
tebranishlar  hosil  qiladi  va  arteriaylar  devorining  cho‘zilishiga 
va  kuchayishiga  olib  keladi.  Puls  uning  sonlari  (chastotasi), 
ritmi, tarangligi va to‘liqligi bilan belgilanadi. 
Puls  normada  minutuga  60  dan  100  gacha  o‘zgarib  turadi. 
Puls keng chegaralarda o‘zgarib turushi va uning tezligi yoshga, 
jinsga,  tana  va  tashqi  muhit  haroratiga,  shuningdek,  jismoniy 
harakatga  bog‘liq.  Eng  tez  puls  homilaning  ona  qornidagi 
davrida va bola hayotining dastlabki yillarda qayd qilinadi. 25 – 

---

101 
60  yoshgacha  puls  barqaror  bo‘lib  qoladi.  Ayollar  pulsi  erkak-
larnikiga  nisbatan  tezdir.  Muskul  harakati  qanchalik  kuchli 
bo‘lsa,  puls  shunchalik  tez  bo‘ladi.  Puls  arteriyalarning  yuza 
joylashgan sohalarida tekshiriladi. Masalan:  
–  bilak  (radial  puls)  –  uni  ko‘rsatkich  va  o‘rta  barmoqlar 
orqali  bilakning  ichki  tomonidan  bosh  barmoq  asosi  sohasida 
paypaslab topish mumkin;  
–  tirsakning  ichki  tomoni  (braxial  puls  –  uni  qo‘lni  ichki 
tomonidan  tirsak  bukiladigan  joydan  yuqoriroqda  paypaslab 
topish mumkin; 
–  bo‘yin  (carotid)  puls  –  uni  bo‘yinni  ikkala  yonbosh 
sohalarda,  traxeya  (bo‘yindagi  katta  nafas  olish  olish  nayi)  va 
bo‘yin mushaklari o‘rtasida paypaslab topishi mumkin; 
–  yurak  (apical)  puls  – uni  ko‘krak  qafasning  chap  tomo-
nidan  eshitish  mumkin.  Fonendoskopni  to‘sh  suyagidan  7  –  9 
sm  chapda,  besh  va  oltinchi  qovurg‘alar  oralig‘l  ustiga  qo‘yish 
lozim. Apikal yurak urishini aniqlash uchun 1 daqiqa davomida 
eshitish lozim. Pulsning maromi faqat shu sohada o‘lchanadi; 
–  oyoqning  yuqori  qismi  (son  arteriyasi\femoral  puls)  – 
tomir  urushi  oyoqning  yuqori  qismidagi  son  arteriyasini  sezish 
mumkin.  Agar  qorin  yoki  bel  atrofi  jarohatlangan  bo‘lsa,  bu 
pulsni tekshirib ko‘rish katta ahamiyatga ega; 
–  oyoq  kafti  tepa  qismidagi  (pedal)  puls  –  bu  oyoq  kafti 
tepa  qismini  o‘rtasida  seziladi.  Agar  oyoqlarda  kasallik  tufayli 
qon aylanish kamaygan bo‘lsa yoki bel atrofi jarohatlangan yoki 
operatsiya  qilingan  bo‘lsa,  modda  almashinuvi  kasalliklarida 
(masalan: qandli diabetda) bu pulsni tekshirib turish zarur;  
–  oyoq  to‘pig‘i  orqasi  –  bu  puls  oyoqni  ichkarisida  oyoq 
to‘pig‘ini orqasidan paypaslab topishi mumkin.   
Puls sonlarini kamida 30 soniya ichida sanash lozim. Bunda 
olingan  raqam  2  ga  ko‘paytiriladi.  Aritmik  pulsda  sanash  1 
daqiqa  davomida  o‘tkaziladi.  Puls  turtkilari  bir  xil  vaqt  ichida 
birin  -  ketin  kelsa,  to‘g‘ri  ritm  yoki  ritmik  puls  deyiladi.  Aks 
holda noto‘g‘ri - aritmik puls ko‘zatiladi. 
 Pulsning daqiqasiga 100 ta dan tezlashuvi taxikardiya deyi-
ladi,  u  fiziologik  va  patologik  bo‘lishi  mumkin  (jismoniy  meh-
nat, emotsional holat, isitma). 60 ta dan sekinlashuvi bradikar-
diya deyiladi. 

---

102