S avezbayev, S. N. Volkov

4. Yer tuzish loyihalari va ishchi loyihaiar.
Faoliyatning barcha sohalarida loyihaiar ilmiy izlanishlar, chiz-mali ishlar va amaliyot orasidagi bog'lovchi bo'g'in hisoblanadi, Loy-ihalarda rejaviy ko'rsatkichlar, texnika yutuqlari,, ilg'or texnologiy-alar o'z aksini topadi. Yer tuzishda yerlarning va bashqaishlab chiqar-ish vositalarining mavjud tashkil etilishiga sezilarli p'zgarisriiar kir-itilishi mumkin, ular istisoslik o'zgarishi, yirik kapital yuklamalar bilan bog'liq bo'ladi. Bunday yechimlarning oqibatlari uzoq mud-datii xarakterga ega, shuning uchun loyiha yechimlari yaxshi o'y-langan va aniq ishlangan, hamma tomondan iqtisodiy, ekologik va ilmiy asoslangan bo'lishi kerak. Loyihalash - javobgarligi juda katta va ijodiy ishdir.
Yer tuzish tadbirlari tizimida yer tuzish loyihasi asosiy bo'g'in va markaziy, yer tuzisL ishlarining bajarilishi o'ta murakkab qismi hisoblanadi. V.Dal lug'atida unga bunday ta'rif berilgan: «Loyiha -reja, taklif-tavsiya, oldindan mo'ljallash, o'ylangan ish va ularning yozma yoki chizma bayonidin>. Boshqacha aytganda loyiha - iqtisodiy, texnik va huquqiy asoslangan va chizmalar tarzida rasmiylashtirilgan u yoki bu tadbirlarni yoki ular majmuini amalga oshirish to'g'-risidagi takliflardir.
Yer tuzish loyihasi bu o'z ichiga chizmalarni, hisob-kitoblarni, ma'lum yer tuzish tavsiyalarini, ularning chizma tasvirlarini, ma'lum hududga taalluqli yozma bayonnoma va asoslashdan iborat tushuntirish xatini oladigan texnik, iqtisodiy, huquqiy hujjatlar majmuidir.
Yer uchastkasi, qishloq xo'jalik korxonasi yer egaligi, bir guruh bir-birlari bilan bog'liq yerdan foydalanishlar, o'zlashtirilayotgan yer massivlari, ma'muriy tuman loyiha tuziladigan obyekt bo'lib xizmat qilishi mumkin. U loyihalash uchun topshiriq; maxsus injenerlik, iqtisodiy qidiruv va izlanishlar; harakatdagi ko'rsatmalar va qoidalar; ilmiy asoslangan me'yorlar asosida ishlanadi.
Loyihalash eng samarali fan va texnikaning yangi yutuqlarim qo'llashga asoslangan va texnik jihatdan amalga oshirilishi mumkin bo'lgan yechimni:(variantni) tanlash yo'li bilan amalga oshiriladi. Yer tuzish loyihalarihing o'ziga xos xususiyatlari - ularning har birida faqat mazkur hududga xos, tabiiy va iqtisodiy tavsiflar majmui bo'yicha takrorlanmaydigan sharoitlarda aniq yer tuzish masalalariyechiladi. .<-•.■..<■•,. •,•;/
171
Yer tuzish loyihasi yerdan foydalanishning mavjud tashkil etili-shiga, yer egaliklari, yerdan foydalanishlarga, hududni tashkil etishga o'zgartirish kiritishni talab qiladigan tadbirlarni huquqiy rasmiy-lashtirish, joylarga ko'chirish va amalga oshirish uchun yagona asos bo'lib xizmat qiladi.
Xo'jaliklararo va xo'jalikda ichki yer tuzish loyihalari, yuqorida (VII bob) aytib o'tilganidek, ma'lum masalalar (loyihaning tarkibiy qismlari deb ataladigan) tizimidan tashkil topadi, ularni yechish yerdan foydalanishni tashkil etish va uni muhofaza qilishni, mazkur obyektda ishlab chiqarish talablariga mos hududni tashkil etishni to'fa hajmda ta'minlaydi. Tarkibiy qismlarni loyihalash ketma-ket emas, balki bir vaqtning o'zida va birgalikda amalga oshiriladi. Bunda quyidagi loyihalash tamoyillariga rioya qilinadi:
e loyihalashni umumiylikdan xususiylikka tartibida bajarish;
• butun loyihaga ta'sir etadigan ayrim qisMarnr o'zaro bog'lash
(komplekslik);
' * bir necha yechimlarni (variantlarni) ishlash, ularni taqqoslash va eng samarali yechimni tanlash (variant! ilik);
• ilmiy asoslangan me'yorlardan foydalanish.
Ishchi loyihalar yer tuzish loyihalarini aniqlashtirish va amalga oshirishni ta'minlaydi. Ular yaratilishi uchun kapital mablag'lar talab qilinadigan ma'lum lokal obyektlarga tuziladi. Bunday loyiha­lar judayam xilma - xil tadbirlarni - yangi yerlarni o'zlashtirish, yer turlarini yaxshilash, madaniy yaylovlar yaratish, o'rmon polo-salarini, bog'larni, uzumzorlarni ekish, yo'llarni, ko'llarni, eroziyaga qarshi inshootlarni qurish, sug'orish, zax qochirish ishlarini amalga oshirishda kerak bo'ladi.
Ishchi loyihalar tarkibiga, albatta, smeta-moliya hisob-kitoblari kiradi, shuning uchun ular moliyalashni ochishga asos bo'lib xizmat qilishadi; ularda ishlarni bajarishga taklif etilishi mo'ljallanayotgan pudratchi tashkilotlarning xususiyatlari, yq'nalishi va texnik qurollanishi hisobga olinadi. Loyihalarning_;amalga oshirilish mud-datlari xo'jalikningkelajakdagi rivojlanish rejasi bilan moslashtiriladi va odatda 1-2 yildan oshmaydi.
.'ffi
177.