S avezbayev, S. N. Volkov

XI bob
YER TUZISH TIZIMI
1; Yer tuzish tizimi va uning tarkibiy qismlari.
Yer resurslaridan foydalanish hamma vaqt tarkib topgan va rivojlanaybtgan yer munosabatlari, hududning tuzilish shakilari, yerlarril muhofaza qilish va ularning mahsuldorligini oshirish usullari asosida amalga oshiriladi. Natijada mamlakatda, viioyatlarda, ma'muriy turhahlarda, xo'jaliklarda har bir davrning o'ziga xos yerdan foyda­lanish tizimi shakllanadi. Xalq xo'jaligi rivojlangan sari hududni tashkil etisli murakkablashib boradi, tabiiy resurslardan nooqilona foyda­lanish esa yanayam og*ir oqibatlarga olib keladi. Shuning uchun yer tuzish ilmiy asosda nafaqat joriy, kechiktirib bo'lmaydigan, balki, kelajak masalalarini ham ularning mazmunini mos tarzda ishlab chiqib, yechishga qaratilgan.
Yerdan samarali foydalanishni va uni muhofaza qilishni umum-milliy boylik sifatida tashkil etish, yer isiohotini amalga oshirishda butun yer fondini yaqin va uzoq kelajak uchun, ko'rsatkichlarni ishlab chiqish bilan, yuqoridan pastgacha qamrab oladigan yer tuzishning butun bir davlat tizimi zarur. Bunday tizim mamlakatimizda asosan yaratilgan; u yer tuzish yechimlarining ilmiy asoslanganligini xalq xo'jaligi, ayrim tarmoqlar, korxonalar va tashkilotlar, shaxsiy yer egalari va yerdan foydalanuvchilar darajasida ta'minlashga qodir.
Harakatdagi yer tuzish tizimi yer resurslarini taqsimlash, ulardan foydalanish, ularni qayta tiklash va muhofaza qilishni bashoratlash, rejalashtirish va loyihalashni o'z ichiga oladi; yaqin yillarda yerlardan foydalanish va uni muhofaza qilish bo'yicha texnik harakatlarni hamda ularning strategik maqsadlari va ularga erishish yo'llarini aniqlaydi. Uning obyektlari quyidagilar bo'lishi mumkin: butun mamlakat, respublika, viloyatlar va mintaqalar; mamlakatimiz yer fondining yer toifalari, yer turlari; qishloq xo'jaligiga moijallangan yerlarga nisbatan - shirkat, fermer va boshqa xo'jaliklar yer egaliklari va yerdan foydalanishlari, qabul qilinadigan yechimlar qator o'zaro chambarchas bog'langan loyibaviy va loyiha oldi hujjatlari ko'rinishida rasmiylashtiriladi:
160

• 
  mamlakat yer resurslaridan foydalanish¹ va uni muhofaza qilish Bosh chizmasi;
  
• 
  yirikmintaqalar yer resurslaridan foydalanish va uni muhofaza qilish bosh chizmalari;
  

i - respublika va viloyatlar yer tuzish chizmalari; у

• 
  ma'muriy tumanlar yer tuzish chizmalari;
  
• 
  xo'jaliklararo va xo'jalikda ichki yer tuzish loyihalari;
  
• 
  yerlardan foydalanish va ularni muhofaza qilish bilan bog'liq aniq tadbirlar uchun ishchi loyihalar.
  

Yer tuzish hujjatiari yer tuzish tizimini joriy etishning ;
ma'lum bosqichlarini o'zida aks ettiradi. Ular mustaqil ish- :
lanishiga qaramasdan, undagi yechimlar ko'rllayotgan dbyekt, ;
ftrnalga oshi.rilish muddatlari, aniqlik darajasi bilan o'zaro
bog'lanadi (13-jadval). ,,.
Yer tuzish hujjatlarini ishlashda bashoratlash, rejalash va loyi-
halash usullarini asoslash nisbatlari liar xil bo'lishi mumkin.
Bashoratlash va uzoq muddatli rejalashtirish yer resurslaridan
foydalanish va ularni muhofaza qilish bosh chizmalarini tuzishda ,
ko'proq ishlatUadi. Yer tuzish chizmalari rejalashtirish va yer tuzishni
loyihalash usullaridan keng foydalanishga asoslanadi. Yer tuzish
loyihalarida xo'jalik rivojlanishi ko'rsatkichlarini hududiy asoslash ;
va tabaqalashtirish amalga oshiriladi; tabiiyki, bu bosqichda loyihalash ;
usullari ko'proq ishlatUadi. [
Sanab o'tilgan chizmalardan tashqari, umumdavlat va mintaqaviy '[
darajalarda yerlardan foydalanish va ularni muhofaza qilish Г
bashoratlari va dasturlari ham ishlanadi. '
Bashoratlar har xil turdagi dasturlarni ishlash uchun ilmiy asos \ hisoblanadi va yerlar ahvolini, salbiy jarayonlar rivojlanishini, ^ (eroziya, sahrolashish, sho'rlanish, botqoqlashish, tuproqlar unumdorligining pasayishi) ularning oldini olish bo'yicha mumkin t bo'lgan yechimlarni ilmiy tahlil qilishni o'z ichiga oladi.
Yer resurslaridan foydalanish va ularni muhofaza qilish davlat va ^mintaqaviy dasturlari resurslar, bajaravchilar va bajarilish muddat- ,j lari bo'yicha bog'langan ijtimoiy-iqtisodiy, ishlab chiqarish, tashkiliy- ,$ xo'jalik va boshqa yerlar unumdorligini oshirish, yangi hududlarni/j ° zlashtirish, ekologik vaziyatni yaxshilash, tuproqlarni eroziyadan /
161
-.';■',,•;;■■ •■•,'-;.;-.,-- •«..-- ■-■ •, 13-jadval