S a m a r q a n d d a V l a t u n I v e r s I t e t I r a h m o n q u L o r z I b e k o V


 Сайёдий. Тоҳир ва Зуҳра. Тошкент. ЎзРФА нашриёти, 1960, 16-17-бет-



Download 5,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/193
Sana01.07.2022
Hajmi5,54 Mb.
#724679
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   193
Bog'liq
orzibekov rahmonqul o\'zbek adabiyoti tarixi

1 Сайёдий. Тоҳир ва Зуҳра. Тошкент. ЎзРФА нашриёти, 1960, 16-17-бет-
лар. (Бундан кейинги мисоллар ҳам ана шу нашрдан 
олинди).


sirtmog'ida halok etilishigacha bo'lgan murakkab va mashaqqatli 
hayotini, sarguzashtlarini bayon etadi; ikki yoshning g o 'zal 
xislatlarini, kurash va intilishlarini to'laroq ochish maqsadida asarga 
bir qancha epizodik obrazlar kiritadi.
Sayyodiy Tohir va Zuhra haqidagi og'zaki qissa syujetiga birmuncha 
o'zgartirishlar kiritib, uni qayta ishlaydi, original epizodlar va 
obrazlar bilan boyitadi, dostonning hayotiy, ijtim oiy-siyosiy 
ahamiyatini kuchaytiradi. M asalan, qissaning xalq og'zaki ijodi 
variantida Qora Bahodir Zuhraga uylanadi. Asar fabulasining bunday 
bo'lishini Sayyodiy istamaydi. U voqealami yanada rivojlantirib, 
asarni boshqacha yakunlaydi. T ohir Bag'dod shahridan qaytib 
kelgach, Zuhra bilan topishadi, ular shohdan yashirincha uchrashib 
turishadi, nikohdan o'tishadi. Tohir bilan Zuhraning o'lim idan 
keyin Boboxon o 'z qizini tushida ko'radi. U otasidan Qora Bahodir 
jasadini o'rtadan ko'tarishni so'raydi. Qora Bahodir jasadini qazib 
olib boshqa yerga ko'madilar. Tohir bilan Zuhraning qabri xalqning 
qadamjoyiga aylanadi va hokazo.
Binobarin, avtor ko'hna syujetga o'zi yashagan muhitni muayyan 
darajada aks ettirish, gumanistik fikrlarini ifodalash nuqtai nazaridan 
yondashadi. Shuning uchun o 'z g'oyalarini qiziqarli sarguzashtlar, 
xayoliy-fantastik epizodlar, to'qnashuvlar fonida tasvirlaydi. «Tohir 
va Zuhra» xalq ertaklariga yaqin xususiyatlari, fantaziya boyligi, 
voqealaming tez rivojlanishi, tasodiflam ing ko'pligi, uslubidagi 
soddalik, syujetning xalq qissalariga xos bir tarzda bayon qilinishi 
kabi jihatlariga ko'ra, xalq kitoblariga yaqinlashuvi yoki xalq kitobi 
tom on moyillasha borgan kitobiy poemalaming namunasi sifatida 
qaralishi lozim.
«Tohir va Zuhra» dostoni ham xalq o'rtasida xuddi qissalardek 
keng tarqalganligi, ommabop bir uslubda yaratilganligi uchungina 
shartli ravishda xalq kitobi deb atalishi mumkin. Aslida, u afsonalar, 
xalq og'zaki rivoyatlari asosida yaratilgan ishqiy-romantik doston 
janriga mansubdir. Chunki dostondagi voqealar bayoni, rivoya qismi 
o'zbek adabiyotidagi boshqa poemalardagidek masnaviy yo'li bilan 
beriladi. Undagi nasriy o'rinlar nihoyatda qisqa-qisqa bo'lib, ular 
b ir voqeadan ikkinchisiga o 'tis h d a , b o b lar o 'rtasid ag i syujet


steijenini yuz aga keltirishda bog‘lovchi vazifasini o ‘taydi, xolos. 
Shoiming voqea va qahramonlarga munosabati, qahramonlam ing 
bir-birlariga murojaati, psbcologik holat va kechinmalari asaming 
syujet chizig‘i va g'oyaviy mazmuni bilan mahkam ulanib ketgan 
g‘azal ham da boshqa lirik she’rlarda ifodalangan: Ular boshdan 
oxirigacha aruz vaznida yozilgandir. Asaming so‘z tarkibida «ayrilg‘ali» 
(ayrilmoqqa), «boroluk», «turoluk» (boraylik, turaylik) kabi jonli 
so ‘zlashuv unsurlari asosiy o ‘rinni tashkil etsa ham , «alvido», 
«alfiroq», «jomi visol» kabi kitobiy ta’birlar, fors-arab tili elementlari 
ham ko'plab uchraydi.
Sayyodiy insonning eng m uqaddas tuyg‘ulari, fazilatlari 
hisoblangan samimiy ishq-m uhabbatni, ahdu vafoni ulug‘laydi, 
bu tuyg‘ulami oyoq osti qilgan shafqatsiz va zolim shaxslaiga qarshi 
g ‘aza b -n a fra t bild irad i, m ehnatkash xalqning og‘ir ahvoliga 
achinadi, haqiqiy muhabbat yo‘lida zulmatni yorib chiqolmasdan 
halok bo'lgan yoshlaming orzu-intilishlarini himoya etadi:
0 ‘shal kunkim qalam ilkimga tutdim,
Bu mushkul ish uchun qonlami yutdim, —
deydi u. Sayyodiy asari markazidagi ana shu gumanistik g‘oyalar 
uning m a“rifiy-tarbiyaviy ahamiyatini belgiiaydi.
Sayyodiy o 'z asarida xalq ommasining Tohir va Zuhralar erkini 
himoya qilib chiqishlari epizodini ham beradi. Mehnatkash fuqaro 
ikki yosh taqdiri haqida qayg‘urib, g‘azabga keladi, nohaq azob 
tortayotgan Tohimi ozod etish niyatida zolim Boboxon bilan yuz 
lashadi.
S h o ir d o sto n d a g i T o h ir, Z u h r a , S h o h ix ib o n , M o h im , 
Odilshoh kabi ijobiy obrazlami samimiyat bilan tasvirlaydi, ular 
siymosida o ‘z davri ijtimoiy hayoti haqiqatlarini berishga intiladi.
Tohir yuksak axloq egasi, ideal oshiqdir. U sof muhabbatni, 
sadoqat va vafodorlikni o‘z umrining mazmuni deb biladi. U yoshlik 
chog‘idanoq ilm -hunar o‘rganishga intiladi, dono va aqlli yigit bo‘lib 
yetishadi. Tohir Zuhraga bo'lgan pok insoniy sevgisini oliy darajada 
qadrlab, uni har narsadan ham ustun qo‘yadi:



Download 5,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   193




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish