С. А. Эгамбердиева молекуляр

15
N 
сақлаган) занжирлари, узуқ-узуқ чизиқлар билан репликация 
натижасида олинган янги (“енгил”, 
14
N сақлаган) занжирчалари 
тасвирланган 
Умумий тасаввурлар 
ДНК репликацияси – ҳужайра бўлинишида муҳим ҳодиса. 
Умуман олганда, бўлиниш вақтига келиб ДНК тўлиқ ва фақат бир 
марта репликацияланган бўлиши керак. Мазкур жараён ДНК 
репликациясини бошқаришнинг маълум механизмлари орқали 
таъминланади. Репликация уч босқичда ўтади: 
1) репликация инициацияси, 2) элонгация, 3) репликация 
терминацияси (расм 4.2) 
Репликация бошқарилиши асосан инициация босқичида амалга 
оширилади. Бу осон кечилади, чунки репликация ДНКнинг ҳар 
қандай соҳасидан бошланиши мумкин эмас, балки 
репликация 
инициацияси сайти
деб номланадиган қатъий муайян соҳасидан 
бошланади. Геномда бундай сайтлардан фақат битта ёки кўп бўлиши 
ҳам мумкин. Репликация инициацияси сайти тушунчаси билан 
репликон тушунчаси чамбарчас боғлиқ. Репликон – бу репликация 
инициацияси сайтини ўз ичига олган ва шу сайтдан ДНК синтези 
бошлангандан сўнг репликацияланидиган ДНК соҳаси. Бактериялар 
геномлари одатда битта репликондан иборат, демак бу бутун геном 
репликацияси фақат битта репликация инициацияси натижаси 

---

24 
ҳисобланишини билдиради. Эукариотлар геномлари (шунингдек 
уларнинг 
алоҳида 
хромосомалари) 
кўп 
сонли 
мустақил 
репликонлардан иборат, бу алоҳида хромосома репликацияси умумий 
вақтини анчагина қисқартиради. Бошқа сўз билан айтганда, 
хромосомада ДНК репликациясининг кўп нуқталари мавжуд ва ДНК 
иккиланиши бир томондан иккинчи томонга кетма-кетликда эмас, 
балки кўп соҳаларида бир вақтда бирданига содир бўлади. 
Сперматогонийларда бир хромосомада ўртача 40 та репликация 
бошланиш нуқталари бор ва ҳужайра циклининг S-фазаси 15 соатни 
ташкил этади.