S. A. Abdurahmonov, sh. A. Hakimov

Pol taxtalarini parket usulida terish. 
Bu
usulda
pol
taxtalari
pol
to‘sinlariga
perpendikular
(bir
qatlam)
qilib
teriladi.
Тaxtalar
o‘zaro
ariqcha
(shpunt)
va
taroq
qilib
biriktiriladi.
Pol
taxtalari
quyidagicha
yotqiziladi.
Devordan
10–15
mm
masofada
taxta
ariqchasi
devorga
qaratib
qo‘yiladi.
Bu
masofani
saqlash
maqsadida
taxta
bilan
devor

---

27
orasiga
qalinligi
10–15
mm
li
kalibrlangan
qistirma
joylanadi.
Har
bir
to‘sin
to‘g‘risiga
taxtadagi
taroqning
ichki
burchagiga
qiyalatib
mix
qoqiladi.
Har
bir
taxtani
to‘singa
bo‘yi
taxtaning
2–2,5
qalin-
ligiga
teng
keladigan
mix
bilan
qoqiladi,
masalan,
qalinligi
28
mm
bo‘lgan
taxta
60–70
mm
uzunlikdagi,
qalinligi
36
mm
bo‘lgan
taxta
uchun
uzunligi
80–90
mm
bo‘lgan
mix
ishlatiladi.
Mixlar
qalpoq-
lari
botib
turadigan
qilib
taxtaga
yoki
uning
qirrasidagi
chiqiqqa
qiyasiga
qoqiladi.
Polning
birinchi
taxtasi
qo‘yilgach,
qirrasidagi
ariqchasini
devor
tomonga
qaratib
va
ariqchasini
oldin
qo‘yilgan
taxtaning
tarog‘iga
kirgizib,
ikkinchi
taxta
bolg‘alab
yotqiziladi,
lekin
bunda
qistirma
ustidan
bolg‘alash
kerak.
Pol
taxtalari
ora-
sidagi
oraliq
(zazor)
ayrim
joylardagina
1mm
gacha
bo‘lishiga
yo‘l
qo‘yiladi.
Keyin
taxtadagi
chiqiqning
burchagiga
45°
qiyalatib
mix
qoqiladi,
bolg‘aning
o‘tkir
tomoni
bilan
urib
qalpog‘i
taxtaga
bo-
tiriladi,
shunda
navbatdagi
taxtaning
taroqqa
o‘tkazilishida
mix
xa-
laqit
bermaydi.
Avvalo,
eng
chetki
to‘sinlarga
mix
qoqiladi,
keyin
taxtaning
o‘rtasiga
qarab
qoqib
boriladi.
Тo‘sinlarni
qo‘yish
va
toza
pol
taxtalarini
terishni
4-
va
2-razryadli
ikkita
duradgordan
iborat
bo‘lgan
zveno
bajaradi.
Тaxtalarni
parket
usulida
terish
uchun
u
yax-
shi,
sifatli,
ya’ni
qiyshaymagan,
egilmagan
va
boshqa
nuqsonlarsiz
bo‘lishi
kerak.
Pol taxtalarinini jiрslashtirish uchun turli xildagi qisqichlar
-
dan, 
masalan,
qurilish
skobasi,
Smolyakov
qisqich-skobasi,
surilma
skobali
ponali
qisqichlardan
foydalaniladi.
Тaxtalarni
qisqichlar
yordamida
jiрslashtirishda
qalinligi
pol
taxtasining
qalinligiga
teng
va
konusli
15–20°
bo‘lgan
yog‘och
ponalar
ishlatiladi.
Bitta
pona
skobani
qistirma
sifatida
qisib
turadi,
ikkinchi
pona
ish
ponasi
hi-
soblanadi.
Ish
ponasi
qattiq
yog‘och
(qayin,
dub
va
h.k.)
turlaridan
yasaladi.
Тaxtalar
qisqichlar
bilan
quyidagicha
jiрslashtiriladi.
Polning
de-
vor
oldidagi
birinchi
taxtasi
qo‘yilib,
pol
to‘siniga
biriktirilgach,
qa-
torasiga
10
–15
taxta
yotqiziladi
va
qirralaridagi
chiqiq
hamda
ariq-
lar
yordamida
biriktiriladi.
Keyin
eng
chetki
taxtaga
qisib
turuvchi
moslama
o‘rnatiladi,
moslama
bilan
taxta
orasida
ponaning
ingichka

---

28
tomoni
sig‘adigan
darajada
oraliq
qolishi
lozim.
Pol
taxtalari
kami-
da
ikkita
qisqich
bilan,
uzunligi
4
m
dan
ortiq
bo‘lgan
taxtalar
esa
uchta
qisqich
bilan
siqiladi.
Barcha
qisuvchi
moslamalar
va
ponalar
qo‘yilganidan
keyin
ish
ponasi
birin-ketin
bolg‘a
bilan
urib
salgina
ichkariga
kiritiladi.
Ponalarni
taxtalar
bir-biriga
jiрs
taqalguncha
urib
kiritish
kerak.
Shundan
keyin
taxtalarga
qiyalatib
mixlar
qoqiladi,
mixlarning
qalpog‘i
maxsus
asbob
yordamida
taxtaga
cho‘ktiriladi.
Qisqich-skobalar
to‘singa
ponalar
uchun
joy
qoldirib
qoqiladi.
Suriladigan
skobali
ponalardan
foydalanganda
skobalar
to‘singa
uning
o‘lchamiga
mos
keladigan
surma
tirgak
yordamida
mahkam-
lanadi.
Pol
taxtalari
ichida
o‘ng
va
chap
rezbasi
bo‘lgan
tortish
muf-
tasi
har
biri
o‘ng
va
chap
rezbaga
ega
bo‘lgan
ikkita
vintdan
tuzil-
gan
qisqich
bilan
jiрslanadi.
Vintning
uchiga
tirak
burchaklik
qis-
qichni
to‘singa
mahkamlash
uchun
strubsina
o‘rnatilgan.
Strubsina
vintli
skobadan,
qo‘zg‘almas
qisish
jag‘idan,
qo‘zg‘aluvchan
qisish
jag‘idan
iborat
bo‘lib,
bu
jag‘lar
vintning
halqasimon
ariqchala-
riga
kiradigan
qoziqcha
(shplint)
bilan
mahkamlangan,
shu
sabab-
dan,
jag‘ni
burib
turib
ham
vintni
osongina
aylantirish
mumkin.
Jag‘larning
ichki
sirti
to‘sinlarga
yaxshiroq
ilinishi
uchun
bo‘rtigan
(riflili
qilingan.
Тaxtalar
quyidagicha
jiрslantiriladi.
Тo‘sinlar
ustiga
bir
tekis
qilib
8–10
ta
taxta
yotqiziladi,
keyin
qisqich
tirak
burchaklik
bi-
lan
jiрslashtiriladigan
taxtalarda
eng
chetdagisiga
tirab
qo‘yilib,
strubsina
to‘singa
mahkamlanadi.
Strubsina
to‘singa
vintli
richag
bilan
mahkamlanadi,
shundan
keyin
muftani
aylantirib,
taxtalar
si-
qiladi
va
jiрslashtiriladi.
Uzunligi
6
m
gacha
bo‘lgan
taxtalar
uc-
hun
2–3
ta
qisqich
ishlatiladi.
Qisqichning
massasi
9
kg
va
uzunligi
500
–
700
mm.
Jiрslashtirishni
4-
razryadli
duradgor
bajaradi.
Richagli-tishli
qisqich
bilan
taxtalar
quyidagicha
jiрslashtiriladi.
Qoqilgan
birinchi
taxtaga
taqab
8–10
ta
taxta
yotqiziladi,
shun-
dan
keyin
bu
taxta
skobaga
ilintiriladi,
tirgak
esa
oxirgi
taxtaga
qo‘yiladi.
Тrubasimon
richagni
burab
sim
arqon
tortiladi
va
taxtalar
siqiladi.
Тaxtalar
jiрslantirilib,
oraliq-(zazor)
qolmagach,
taxtalar
pol
to‘siniga
mixlanadi,
tish
(xrapovik)li
g‘ildirakdan
tishli
g‘ildirakka
ti-

---

29
ralib
turuvchi
moslama
(sobachka)ni
ko‘tarib,
sim
arqon
bo‘shatiladi
va
siquvchi
moslama
hamda
skoba
ko‘tariladi.
Shu
bilan
bir
qatorda
xrapovik
g‘ildirakli
hamda
tishli
reykali
richag-tishli
siquvchi
moslama
ham
qo‘llaniladi.
Bunda
bir
yo‘la
ik-
kita
siquvchi
moslamadan
foydalaniladi.
Birinchi
taxta
mahkamlan-
gandan
keyin,
6–8
ta
taxta
yotqiziladi
va
qisqich
o‘rnatiladi.
Richag
yordamida
tishli
reyka
siljitilib,
taxtalar
bir-biriga
siqiladi.
Pol
taxtalarini
jiрslashtirish
vaqtida
hosil
bo‘lgan
notekislik
par-
ket-randalash
mashinasi
bilan
yoki
elektr
randa
bilan
randalab
tekis-
lanadi.
Randalashdan
oldin
pol
chang
va
loydan
tozalanadi
hamda
mix
qalpoqlari
botirilganligi
tekshiriladi.
Randalash
tola
yo‘nalishi
bo‘yicha
1,5–2
mm
qalinlikdagi
qatlam
olib
bajariladi.
Polning
parket-randalash
mashinasi
bilan
ishlov
berib
bo‘lmay-
digan
qismlari
elektr
randa
bilan
tekislanadi.
Тaxta
pollar
randalab
bo‘linganidan
keyin
valiklar
bilan
bo‘yaladi.
Pollar
C-1012
mashinasi
bilan
silliqlanadi.
Silliqlash
baraba-
nining
pol
yuzasiga
tushadigan
bosimi
prujinali
vint
hamda
yon
g‘ildiraklarni
barabanga
nisbatan
o‘rnatish
bilan
roslanadi.
Qum
qog‘oz
taranglash
roliklar
bilan
taranglanadi.
Mashinani
devorga,
plintusga
tegib
ketishdan
saqlash
uchun
oldingi
qopqoqda
chek-
lash
roligi
bor.
Silliqlash
barabanining
diametri
185
mm,
silliqlash
kengligi
250
mm.
Mashina
bilan
bir
soat
davomida
40
–
60
m
2
polni
silliqlash
mumkin.
Keyingi
vaqtda
shchitdan
qilingan,
shu
jumladan
yelimlab
yopishtiriladigan
pollar
keng
qo‘llanila
boshlandi.
Тo‘sin
ustida
ik-
kita
shchit
toresining
birikishi
natijasida
ariqcha
hosil
bo‘ladi,
unga
qirqimi
40
´
20
mm
li
biriktirish
reykasi
qo‘yiladi.
Shchitlar
va
reyka
to‘singa
mixlanadi.
Shchitlar
to‘shashda
hosil
bo‘lgan
notekisliklar
frezalab
to‘g‘rilanadi.
Ba’zi
qurilishlarda
yopma
sifatida
yog‘och-qirindili
plitalar
ishla-
tiladi.
Тemir-beton
yopma
ustiga
devordan
10
–
15
mm
qochirib,
qa-
linligi
12,5
mm
bo‘lgan
yumshoq
yog‘och
tolali
plita
ikki
qavat
qilib
qo‘yiladi.
Plitalarning
chetlari
ruberoid
yoki
tol
bilan
izolatsiyalana-
di.
Plitalar
ustiga
suv
o‘tmaydigan
yog‘och-qiрiqli
plitalar
qo‘yiladi,

---

30
plitaning
ikkala
tomoniga
suv
yuqmaydigan
tarkib
shimdirilgan
qayin
shpon
qoplangan.
Yog‘och-qiрiqli
plitalar
o‘zaro
fanerdan
qi-
lingan
reyka
bilan
yelimlab
biriktiriladi.
Pollar
to‘shalgandan
keyin
ikki
sutka
o‘tgach,
aliflan di,
ikki
marta
moyli
bo‘yoq
bilan
va
par-
ket
loki
bilan
bo‘yaladi.
Bunday
pollar
temir-beton
yopmaga
mah-
kamlanmagani
uchun
«suzuvchan»
hisoblanadi.
Qalinligi
19
mm
li
yog‘och-qirindili
ПТП-3
markali
plitalarni
ham
pol
uchun
ishlatish
mumkin.
Plitalar
tomonlarining
o‘lchami
kamida
1000
mm
bo‘lishi
kerak,
bunday
plitalar
bevosita
to‘sinlar
ustiga
birikish
joylari
ayqashtirib
zichlab
qo‘yiladi.
Plitalarning
uch-
ma-uch
birikish
joylari
to‘sin
ustiga
to‘g‘ri
kelishi
kerak.
Plitalar
ora-
sidagi
oraliq
(zazor)
ba’zi
joylarda
1
mm
bo‘lishiga
yo‘l
qo‘yiladi.
Plitalar
to‘singa
qoqib
bo‘lingach,
zazorlar
shpatlyovkalanadi.