|
S.A. Abdurahmonov, Sh.A. Hakimov.
Qurilishda pol yotqizish ishlari
texnologiyasi. (Qayta nashr). T.: «Fan va texnologiya», 2016, 160 bet.
O‘quv qo‘llanma kasb-hunar kollejlarining duradgorlik va parket
ish-
lari ustalari tayyorlov
yo‘nali
shi uchun tasdiqlangan o‘quv rejasidagi «Pol
yotqizish ishlari texnologiyasi» fanining dasturi asosida yozildi. O‘quv
qo‘llanmada turli xil yog‘och, parket, linoleumli,
keramik
plitkali pollarni
yotqizish texnologiyasi va materiallari hamda ularni ta’mirlash
texnolo-
giyasi haqida ma’lumotlar
berilgan.
O‘quv qo‘llanma kasb-hunar kolleji o‘quvchilari uchun mo‘ljallangan,
shuningdek, undan korxonalarda shu sohadagi mutaxassislarni
tayyorlash-
da foydalanish
mumkin.
UO‘K: 613:629.119.5(075)
KBK 38.645.5.
ISBN
978-9943-978-40-09
3
KIRISH
Respublika
mustaqillikka
erishganidan
so‘nggi
davrda
xalq
xo‘-
jaligining
barcha
sohalarida
bo‘lgani
kabi,
ta’lim
tizimida
ham
sezilarli
o‘zgarishlar
amalga
oshirilmoqda.
Ayniqsa,
«Тa’lim
to‘g‘risida»gi
Qo-
nun,
«Kadrlar
tayyorlash
milliy
dasturi»ning
qabul
qilinishi
respub-
lika
ta’lim
tizimida
muhim
voqea
hisoblanadi.
Bu
xujjatlarda
respub-
lika
ta’lim
muassasalarida
yuqori
malakali
kadrlar
tayyorlash
usul
va
yo‘llari,
bosqichlari
aniq
belgilab
berilgan
bo‘lib,
ular
ta’lim
sohasida
amalga
oshiriladigan
islohatlar
dasturilamali
hisoblanadi.
O‘zbekiston
respublikasi
«Kadrlar
tayyorlash
milliy
dasturi»ning
talablari
asosida
talaba-o‘quvchilarning
bilim
saviyasini
yuqori
dara-
jaga
ko‘tarish
va
ularning
tayyorgarlik
sifatini
oshirish
hozirgi
kunning
dolzarb
vazifasiga
aylandi.
Buning
uchun
ta’limning
Davlat
standart-
lariga
mos
keladigan
o‘quv
rejasi
asosida
quruvchi
mutaxassis
kadrlar
tayyorlashda
qurilish
materiallari,
konstruksiyalari
bo‘yicha
«Pol
yot-
qizish
ishlari
texnologiyasi»
fanidan
o‘quv
qo‘llanma
yaratish
zaruriyati
tug‘ildi.
Mazkur
o‘quv
qo‘llanmaning
vazifasi,
maqsadi
kichik
qurilish
ustalarini
tayyorlashda,
ularni
pol
ishlari
bo‘yicha
aniq
ma’lumotlar
bi-
lan
ta’minlashdan
iboratdir.
Aziz
o‘quvchi,
o‘quv
qo‘llanmada
siz
tanlagan
umumqurilish
ish-
lari
ustasi
kasbining
yetuk
egasi
bo‘lishingiz
uchun
zarur
bo‘lgan
pol
ishlari
texnologiyasi,
materiallar
hamda
texnik
vositalar
to‘g‘risidagi
ma’lumotlar,
kerakli
eskizlar,
ish
joylari
to‘g‘risida
xarakteristikalar
beril-
gan.
O‘ylaymizki,
ushbu
ma’lumotlar
sizning
mustaqil
davlatimizning
milliy
iqtisodiyotini
yuksaltirishga
qo‘shadigan
xissangizning
shaklla-
nishida
va
o‘z
kasbining
mohir
ustasi
bo‘lib
yetishishingizda
asqotadi.
Muallifla
ana
shu
maqsadda
ushbu
qo‘llanmani
talaba-o‘quvchilar
e’tiboriga
havola
qilmoqdalar.
Muallifla
4
1. UMUMIY QISM
1.1. Umumiy ma’lumotlar
«Pol
yotqizish
ishlari
texnologiyasi»
fani
«Qurilish
ishlari
tex-
nologiyasi»
umumiy
fanining
tarkibiy
qismi
hisoblanib,
asosan
bi-
nolarning
pollari,
pollarning
turlari,
ularni
yotqizish
va
ta’mirlash
texnologiyasi,
pol
ishlarida
ishlatiladigan
zamonaviy
materiallar
va
bu
ishlarni
bajarishda
xavfsizlik
texnikasi
qoidalariga
rioya
qilish
yo‘l-yo‘riqlarini
hamda
mehnatni
tashkil
etish,
mehnat
muhofazasi
qoidalariga
amal
qilish,
pol
to‘shamalariga
qo‘yiladigan
talablarni
ularga
ta’sir
etuvchi
mexanik
ta’sirlar,
ishlatilish
sharoitlarini
hisob-
ga
olish
asosida
bajarish
va
pollarning
asosiy
qismlari
haqida
to‘liq
ma’lumotga
ega
bo‘lish
bilan
yuqori
sifatli
qurilish
ishlarini
amalga
oshirilishini
ta’minlashga
erishiladi.
Pol to‘shamalariga qo‘yiladigan talablar.
Pollar
materialiga
qarab
yog‘och,
sopol
plitkali,
sintetik
(linoleum)
va
beton
pollar-
ga
bo‘linib,
ular
yemirilishga
va
ezilishga
chidamli;
yurganda
sir-
panmaydigan;
shovqinsiz
bo‘lishi,
sanitariya
gigiyena
talablariga
mos
keluvchi;
chang
va
iflosliklarda
oson
tozalanuvchi;
chang
to‘planmaydigan
va
qulay
ta’mirlanadigan;
dekorativ,
ya’ni
bino
ning
ichki
interyeriga
mos;
ko‘p
mehnat
va
xarajat
talab
qilmaydigan;
uzoq
muddatga
chidamli,
shu
bilan
birga
pollarni
ishlatilishiga
va
xonada
kechadigan
jarayonlarga
qarab
maxsus
talablar
–
suv-nam
o‘tkazmaslik
hamda
o‘tga
chidamlilik
talablari
qo‘yiladi.
Pollarga ko‘rsatiladigan mexanik ta’sir
lar
bino
turiga,
foy-
dalanish
maqsadiga
bog‘liq
bo‘lib,
ular
ta’sir
etish
holatiga
ko‘ra
sta-
tik,
dinamik
va
tebranish
(вибрационный),
ya’ni
yemiruvchi,
ezuv-
chi
bo‘ladi.
Pollarda
ko‘proq
yurganda
ishqalanish
tufayli
yemirilish,
statik
ya’ni
vaqt
o‘tishi
bilan
ta’sir
etuvchi
xona
jihozlari,
apparatu-
ralar,
uskunalarning
og‘irligidan
hamda
zarbiy
tasodifan
ta’sir
etuv-
5
chi
yuklardan
ezilish-deformatsiyalanish
sodir
bo‘ladi.
Yerto‘la
va
bir
qavatli
bino
pollariga
asosning
bosimi,
yer
osti
suvlarining
ta’siri
bo‘ladi.
Тashqi
ta’sirlardan
pol
materialining
tolalariaro
bog‘lanish
buziladi
va
shakl
o‘zgaradi.
Materialning
tashqi
ta’sirga
qarshi
ich-
ki
zo‘riqish
(kuchlanish)i
hosil
bo‘lib,
bu
zo‘riqish
tashqi
ta’sirdan
katta
bo‘lsa,
pol
ishlayveradi,
agar
ichki
zo‘riqish
tashqi
ta’sirdan
kichik
bo‘lsa,
yemirilish
yoki
ezilish
deformatsiyasi
sodir
bo‘ladi
va
pol
buziladi.
Shuning
uchun
pollarni
yotqizishda
bu
kabi
ta’sirlarni
hisobga
olib,
material
mustahkamligi,
qattiqligi,
deformatsiyalanuv-
chanligi
hamda
zarbiy
qovushqoqligi
bo‘yicha
tanlanadi.
Umumiy
talablardan
tashqari
sanoat
binolari
pollariga
ta’sirlarning
xarakteridan
kelib
chiqib,
maxsus
talablar:
polga
katta
statik
va
di-
namik
yuk
ta’sir
etganda
yuqori
mexanik
mustahkamlik,
yeyilishga
qarshilik,
yong‘inbardoshlik
va
issiqbardoshlik,
fizik-kimyovi
va
bi-
ologik
ta’sirlarga
chidamlilik,
issiqlik
bilan
kechadigan
ishlab
chiqa-
rish
jarayonida,
relsda
mexanizm
xarakatlanganda
uchqun
chiqar-
maslik,
mumkin
qadar
pollarni
choksiz
yotqizish
talablari
qo‘yiladi.
Sanoat
binolari
pollarini
loyihalashda
quyidagilarni
e’tiborga
olish
zarur:
–
qavatlararo
yopmalar
yoki
maxsus
qo‘yilgan
poydevorlarga
o‘rnatiladigan
jihozlarning
o‘lchami
va
joylashuvi;
–
muhandislik
jihozlari
uchun
kanallarning
pol
tanasida
yoki
os-
tida
bo‘lishi,
kanallarsiz
muhandislik
jihozlarining
bo‘lishi,
ish
joyi
uchun
yo‘l
va
yo‘lakchalarning
mavjudligi;
–
mexanik,
issiqlik,
kimyoviy,
namlik
va
polga
ta’sir
qiluvchi
boshqa
ta’sirlarning
joylashuvi,
ta’sir
yo‘nalishi
va
xarakterini
aniq-
lash.
Pol
turi
va
konstruksiyasi
me’yorlarga
asoslangan
holda
ta’sir
turi
va
davomiyligiga
qarab
tanlanadi.
Sanoat
binolarining
pol
konst
ruksiyalari
materialiga
va
turiga
qarab
aniqlanadi
va
ular
uchta
asosiy
guruhga
ajratilgan:
1-guruh
–
butun
yoki
choksiz
pollar.
Ular:
a)
tabiiy
material-
lar-yerli,
shag‘alli,
chaqiqtoshli,
tuproq-betonli,
aralash;
b)
sun’iy
materialli-betonli,
temir-betonli,
mozaikali,
sementli,
shlakli,
asfaltli,
6
asfalt-betonli,
ksilolitli
va
polimer
materiallar
(mastika,
qorishma)
dan
iborat.
2-guruh
–
donali
materiallardan
tayyorlanadigan
pollar:
tosh,
g‘isht,
plitka
va
beton
plitkali,
temir-betonli,
metall-sementli,
mo-
zaikali,
asfaltli,
asfalt-betonli,
yog‘och
(parket)li.
3-guruh
–
o‘rama
va
varaq
materiallardan
tayyorlanadigan
pollar:
o‘rama-linoleumli,
sun’iy
gilamli;
varaqli-yog‘ochtolali
va
yog‘och-
qirindili.
Pollarni
nam
tortishidan
muhofaza
qilish
uchun
unda
himoya
qatlami
(gidroizolyatsiya)
hosil
qilinadi.
Buning
uchun
eritilgan
bi-
tum
saqichidan,
mastikadan,
ikki
yoki
uch
qatlam
o‘rama
materiali-
dan
hamda
keramik
plitkalardan
foydalaniladi.
Yer
osti
suvlaridan
himoya
qatlami
asfalt-betondan,
soz
tuproqni
jiрslab
(trambovka)
yotqizish,
chaqiq
toshni
bitum
aralashtirib
yotqizish
yoki
ikki
qatlam
o‘rama
materiallar
orqali
hosil
qilinadi.
Yuklar
ta’siridan
buzilishning
oldini
olish
maqsadida
pollarda
de-
formatsiya
choklari
qo‘yiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
