Ruza: kinematik juftlarning turlari, ularning klassifikatsiyasi. Mexanizmlarning erkinlik darajasi va klassifikatsiyasi

Kinematik juftlar va ularni klassifikatsiyasi
12

---

Erkin jism fazoda 6 ta harakatga ega ulardan uchtasi x, y, z o’qlari bo’ylab 
ilgarilanma harakatdan, uchtasi esa o’qlar atrofida aylanma harakatdan (2.1-rasm) iborat 
bo’lishi mumkin.
Erkinlik darajasi N, bog’lanish shartlari sonini S bilan belgilasak, quyidagi 
tenglamani xosil qilamiz: S+N=6 yoki S=6-N.
Tekislik ustida shar turgan bo’lsin, unda tekislik bilan shar birgalikda kinematik juft 
hosil qiladi.(2.2-rasm).
2.1-rasm.
2.2-rasm.
SHar tekislikda 3 ta 
x, y , z
o’qlari atrofida aylanma harakat va 
x, y
o’qlari bo’ylab 
ilgarilanma harakat qilishi mumkin.
SHar o’q bo’ylab pastga harakat qilolmaydi, chunki uning harakatiga tekislik 
to’sqinlik qiladi. SHarni yuqoriga ko’tarish yaramaydi, aks holda shar bilan tekislik 
orasida bog’lanish buziladi va juftlik yo’qoladi. S=6-N=6-5=1
Demak, shar bilan tekislik 1-sinf juft hosil qiladi.
Agarda tekislik ustida tsilindr bo’lsa, bu tsilindr Z va X o’qlari atrofida aylanma
Bayon qilingan kinematik juft II sinf kinematik juftga kiradi.
Sferik qobiq ichiga solingan shar bog’lanishlar soni uchga teng bo’lgan kinematik 
juftga to’g’ri keladi (2.4-rasm).
S=6-3=3
Demak sharli kinematik juft III sinf kinematik juftdir.
G’ovak tsilindr ichiga tsilindr joylashgan bo’lsa, ular bir-biriga nisbatan faqat x o’qi 
atrofida aylanma harakat va shu o’q bo’ylab ilgarilanma harakat qiladi. Demak, kinematik 
juft tarkibidagi zvenoning erkinlik darajasi 2-ga teng ekan. IV-sinf kinematik juft (2.5-
rasm). S=6-N=6-4=2
2.5-rasm.
13

---

V-sinf kinematik juftga faqat ilgarilanma yoki faqat aylanma harakat qila oladigan 
kinematik juftlar kiradi (2.6-rasm).
Vintli uzatmalarda ham aylanma harakat ixtiyoriy ilgarilanma harakat mavjud, lekin 
bu harakat 
h = f
(p) tenglamasi bilan bog’langan bo’ladi. Buni V sinf kinematik juft deb 
hisoblaymiz va quyidagi tenglamaga ko’ra harakat qiladi.
h = h
;
2ж