Rukn: Mobil aloqa

5. YANGI AVLODNING KONVERGENT TARMOQLARI TEXNOLOGIYALARI

 

5.1. xDSL texnologiyalari

 

Infokommunikatsiya tizimlarining bir qancha modellari mavjud.

5.1-rasmda ko‘rsatilgan model Xalqaro Elektr Aloqa Ittifoqi (XEAI) (ITU) tomonidan tavsiya etilgan. U, infokommunikatsiya tizimlariga kirish tarmoqlarining o‘rnini aniq belgilash imkonini beradi.

 

5.1-rasm. XEAI tavsiya etgan infokommunikatsiya tizimlarining modeli

         Abonent binosidagi uskunaga misol, oddiy telefon apparati (xonadon sektori) kabi apparat-dasturiy vositalarning murakkab majmuasi-ATS idorasi (UATS), Ethernet lokal tarmog‘i va boshqa uskunalar (ishlab chiqarish sektori) bo‘lishi mumkin.

Birinchi holatda “Kirish tarmog‘i” elementining funksiyasini, ikki simli fizik zanjir deb tasavvur qilinadigan abonent liniyasi bajarishi mumkin.

Ikkinchi holatda kirish tarmog‘i tarkibiga (elektr aloqaning mavjud tizimlari uchun): mahalliy telefon tarmoqlaridagi UATSga ulanish uchun E1 raqamli trakti (yoki shunday traktlardan bir nechtasi), Internet da lokal tarmoqlarni ulash uchun TCP/IP protokollari stekini qo‘llab-quvvatlovchi raqamli trakt, agar zarur bo‘lsa, telefon aloqasi tarmoqlari yoki Internet qo‘llanilmaydigan uskunalarni ulash uchun ijaraga olingan liniyalar kirishi mumkin.

Kirish tarmog‘ining asosiy vazifasi, operatorning potensial idorasida o‘rnatilgan va tranzit tarmoqlarga mos keluvchi barcha turdagi uskunalar orasida ishonchli va sifatli aloqani ta’minlashdan iborat.

Infokommunikatsiya tizimlarining uchta elementi “Mijoz idorasidagi uskuna”, “Tranzit tarmoq” va “Xizmatlarni qo‘llab-quvvatlash vositasi” evolyusiyasi, kirish tarmoqlarini sifatli takomillashtirish zaruratiga olib keldi. Bu jarayon murakkab taxlilni talab etadi. Shubxasiz, anchagina katta muammolar kirish tarmoqlarini takomillashtirish bilan bog‘liq.

Birinchi navbatda bu, ekspluatatsiya qilinayotgan abonent tarmoqlarining ob’ektiv xususiyatlari bilan tushuntiriladi ya’ni narxining yuqoriligi, ishonchlilik ko‘rsatkichlari va ma’lumotlarni uzatish sifatining pastligi, xizmatlarni qo‘llab-quvvatlashni, signallarni uzatish tezligini etarli darajada oshirishning murakkabligi. Boshqa tomondan kirish tarmoqlarini jiddiy takomillashtirish zarur.

Birinchi variant,  kirish tarmoqlarini minimal takomillashtirishni qarab chiqadi. Bunda barcha abonent liniyalari oldin yotqizilgan, mis simli ko‘p juftlik kabellar hisobiga tashkil etiladi. Zarurat tug‘ilganda magistral yoki taqsimlangan uchastkalarning ayrim kabellari shunga o‘xshash vositalar bilan almashtiriladi. Agar kirish tarmoqlariga konsentratorlar o‘rnatilsa, oldin tanlangan ma’lum usul bo‘yicha juftliklar raqamli uzatish tizimlarida jichlashtiriladi. SHubxasiz, tarmoqni takomillashtirishdagi dastlabki xarajatlar va uni qoplash davri uncha katta bo‘lmaydi. Albatta kelajakda operatorlarning daromadlari o‘sishdan to‘xtaydi, chunki u yangi infokommunikatsiya xizmatlari bozorida raqobatbardosh bo‘la olmaydi.

Ikkinchi variantning farqli xususiyati, eng kamida magistral uchastkalarda keng polosali tarmoqni qurish hisoblanadi. Bu echim, FTTC (taqsimlovchi shkafgacha optik tola) strategiyasiga o‘xshash. Bunday echim dastlab anchagina invistitsiyani talab etadi. Qoplanadigan davr ham birinchi variantning o‘xshash qiymatlari bilan solishtirganda ancha oshadi. Boshqa tomondan operator, keng polosali kanallarni qo‘llashga asoslangan yangi xizmatlar bozorida raqobatbardosh bo‘la oladi.

Uchinchi variant kirish tarmoqlarini radikal o‘zgartirish bilan bog‘liq. Bunday echimga misol qilib, barcha ko‘p juftlik kabellarni almashtirishni tushunish mumkin. Kirish tarmoqlarini takomillashtirishning bunday strategiyasi FTTB (binogacha– ishlab chiqarish binosigacha yoki turar joygacha optik tola) abbreviaturasi bilan ma’lum. Dastlabki invistitsiya qiymati va qoplanadigan davr eng katta bo‘ladi. Uchinchi variantning afzalligi, raqobatbardoshlik potensialining maksimal darajasidan iborat.

Aloqa sohasida oxirgi mil (ingliz tilida last mile), provayderning (aloqa operatorining) kirish uzeli bilan yakunlovchi (mijoz) uskunani ulash kanalidir. Masalan, Internet tarmog‘iga ulanishda xizmatlarni taqdim etishda oxirgi mil bu, provayder aloqa uzeli kommutatori portidan mijoz ofisidagi marshrutizator portigacha bo‘lgan uchastkadir.

Kommutatsiyalanadigan (dial-up, dialap ko‘rinishidagi) ulanish xizmati uchun oxirgi mil bu, foydalanuvchi modemi va provayder modemi orasidagi uchastkadir. Oxirgi milga odatda bino ichida simlar ajratilmaydi.

Oxirgi mil texnologiyalariga odatda xDSL, Wi-Fi, WiMaxlar kiradi. xDSL-modemlari, kirish multipleksorlari, optik tolali modemlar va o‘zgartirgichlar, radiomultipleksorlar oxirgi mil uskunalari hisoblanadi.

xDSL—effektiv liniyaviy kodlarni, mikroelektronikaning zamonaviy yutuqlari asosida liniyaviy buzilishlarni adaptiv korreksiyalash va signallarni raqamli qayta ishlash usullarini qo‘llash yo‘li orqali mahalliy telefon tarmoqlarining abonent liniyalarini o‘tkazuvchanlik qobiliyatini etarli oshirish imkonini beruvchi texnologiyalar oilasi. 

xDSL abbreviaturasida «x» simvoli, aniq texnologiyaning nomini bildiruvchi birinchi simvol (belgi)ni belgilash uchun qo‘llaniladi, DSL esa (ingliz tilida Digital Subscriber Line) raqamli abonent liniyasini bildiradi.

xDSL texnologiyasi, eng yaxshi analog va raqamli modemlar ulanishi mumkin bo‘lgan tezliklardan ham yuqoriroq tezlikda ma’lumotlarni uzatish imkonini beradi.

Bu texnologiyalar, abonentlar va provayderlar uchun bir qancha afzalliklarni yaratgan holda ovozni, yuqori tezlikli ma’lumotlarni va videosignallarni  uzatishni qo‘llab-quvvatlaydi.  xDSLning bir qancha texnologiyalari mujassamlashgan holda, yuqori tezlikli ma’lumotlarni va ovozni bir mis juftlik bo‘yicha uzatish imkonini beradi. xDSL texnologiyasining mavjud turlari asosan, qo‘llaniladigan modulyasiyaning shakli va ma’lumotlarni uzatish tezligi bo‘yicha faqlanadi.

xDSL xizmatlari muayyan maqsadlarni hal qilish uchun ishlab chiqilgan ya’ni: ular mavjud telefon liniyalarida ishlashi, abonentning har xil apparaturalarini ishiga xalaqit bermasligi (masalan telefon apparati, faks va h.k),  uzatish tezligi nazariy 56 Kbit/s chegaradan yuqori bo‘lishi kerak va nihoyat, ular doimiy ulanishni ta’minlashi kerak.

xDSLning asosiy turlariga ADSL, HDSL, IDSL, MSDSL, PDSL, RADSL, SDSL, SHDSL, UADSL, VDSLlar kiradi. Bu texnologiyalarning barchasi abonentning telefon liniyasi orqali yuqori tezlikli raqamli ulanishni ta’minlaydi. xDSL texnologiyalari ma’lum bir maqsadlarga erishish uchun va bozorning ma’lum bir zaruratini qondirish uchun yaratilgan. xDSLning ayrim texnologiyalari original ishlanmalardan hisoblanadi, boshqalari esa oddiy nazariy model deb faraz qilinadi, ayni shu paytda uchinchisi keng qo‘llanilayotgan standartlardir. Mazkur texnologiyaning asosiy farqlari, ma’lumotlarni kodlash uchun qo‘llaniladigan modulyasiyalash usullari hisoblanadi. 

ADSL (ADSL; ingliz tilida. Asymmetric Digital Subscriber Line — assimmetrik raqamli abonent liniyasi) — modemli texnologiya bo‘lib, oxirgi mil muammolarini echish uchun mo‘ljallangan. Abonentning analog telefon liniyalarini yuqori tezlikli kirish liniyalariga o‘zgartiradi. Mazkur texnologiyaning asosiy afzalligi, abonentgacha kabel yotqizmaslik zarurati. YOtqizilgan mavjud telefon kabellarini qo‘llaydi, “telefon” va “modem” signallarini ajratish uchun splitterlar o‘rnatiladi.

Ma’lumotlarni uzatish va qabul qilish uchun turli kanallar qo‘llaniladi. Qabul qiluvchi kanal katta o‘tkazuvchanlik qobiliyatiga ega.  ADSL texnologiyasi, raqamli va analog ma’lumotlarni uzatish liniyasini birlashtiruvchi gibrid tarmoqlarni qurishda qo‘llaniladi. Bu esa ma’lumotlar oqimini uzatish uchun qo‘llaniladigan simlar juftligidan odatdagi telefon aloqasining analog signallarini uzatish imkonini beradi.

Mazkur texnologiya assimetrik hisoblanadi, ya’ni tarmoqdan foydalanuvchiga ma’lumotlarni uzatish yo‘nalishidagi tezlik, foydalanuvchidan tarmoqqa ma’lumotlarni uzatish tezligidan yuqori.

Telefon abonent kabellaridan foydalanuvchi kirish texnologiyalari oilasi DSL (Digital Subscriber Loop) yoki SSPAL (sifrovaya sistema peredachi po abonentskim liniyam – abonentlar liniyasi bo‘ylab raqamli uzatish tizimi) qurilmasida keng polosali kirish kanalini tashkil etish sxemasini 5.2-rasmda keltirilgan tarzda tasavvur qilish mumkin.

Rasmdan shuni ko‘rish mumkinki, DSL ning barcha echimlari texnologik ravishda yopiq tizimlardan tashkil topadi. Telefon liniyasining oxirgi nuqtalarida DSL modemlar o‘rnatiladi va ular raqamli ma’lumotlar oqimini modulyasiyalangan signalga o‘zgartiradi.

 

 

 

 

 

 

5.1-jadval

xDSL texnologiyasining qiyosiy taxlili

DSL texnologiyasi	Maksimal tezlik (qabul qilish/uzatish)	Maksimal masofa	Telefon juftliklari-ning soni	Asosiy qo‘llanilishi
ADSL	24 Mbit/s / 3,5 Mbit/s	5,5 km	1	Internetga ulanish, ovoz, video,HDTV (ADSL2+)
IDSL	144 kbit/s	5,5 km	1	Ma’lumotlarni uzatish
HDSL	2 Mbit/s	4,5 km	2	Tarmoqni birlashtirish, E1 xizmatlari
SDSL	2 Mbit/s	3 km	1	Tarmoqni birlashtirish, E1 xizmatlari
VDSL	55 Mbit/s / 11 Mbit/s	1,3 km	1	Tarmoqni birlashtirish, HDTV
SHDSL	2,32 Mbit/s	7,5 km	1	Tarmoqni birlashtirish
UADSL	1,5 Mbit/s / 384 kbit/s		1	Internetga ulanish, ovoz, video

 

5.2-rasm. xDSL turlari

 

Tizimning chiqishida foydalanuvchilarga ma’lumotlarni uzatuvchi standart interfeyslar taqdim qilinadi: E1, V.35/V.24, Usb yoki Ethernet. DSL echimining ichki sohasida ishlab chiqaruvchilar raqamli signalni modulyasiya qilishning turli prinsip va usullaridan foydalanishlari mumkin. Shu tarzda, ba’zi texnologiyalardan tashqari (ADSL, ADSL2+,VDSL), DSL texnologiyasida modemlarning moslashuvchanligi talab qilinmaydi.

DSL texnologiyasi texnik echimlarning asosida yotgan turli prinsiplar bo‘yicha klassifikatsiya qilingan. Ta’kidlash joizki, DSL ning barcha echimlari simmetrik va asimmetrikka bo‘linadi.