Рта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистон республикаси

2. Деҳқон хўжалигини ташкил этиш ва ривожланиш асослари.
Ўзбекистон қонунчилигида аграр секторда хўжалик юритишнинг учта асосий тури ёки қишлоқ хўжалик товар ишлаб чиқарувчиларининг учта асосий тоифаси баён этилган:
1. Кишлоқ хўжалик кооперативи (ширкат) – пайчиликка асосланган юридик шахс ҳуқуқига эга мустақил хўжалик юритувчи субъект. Ширкатларда ер кооператив аъзолари ва уларнинг оилаларига (ёки бир гуруҳ оилага) ердан фойдаланиш бўйича вақтинчалик шартнома асосида ажратилиб, оилавий (жамоа) пудрати тизими қўлланилади. ширкатлар колхозлар негизида пайларни колхоз аъзоларига тақсимлаш орқали ташкил этилди. Айни пайтда асосий қисм ширкатлар фермер хўжаликларига айлантирилди.
2. Фермер хўжалиги – юридик шахс ҳуқуқига эга мустақил хўжалик юритувчи субъект. ушбу хўжаликлар учун ер узоқ муддатли ижара асосида ажратилади. Бугун камида 30 шартли бош чорва молига эга чорвачилик фермалари ҳар бир шартли бош мол учун камида 0,3 гектар, қишлоқ хўжалик экинлари учун (пахта ва ғалла) камида 10 гектар ерга эга бўлади.
3. Деҳқон хўжалиги – юридик шахс мақомига эга ва эга бўлмаган ҳолдаги майда оилавий хўжалик бўлиб, унга ажратилган ерда оила аъзоларининг меҳнати билан кам миқдордаги қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ишлаб чиқаради ва сотади. деҳқон хўжаликлари 0,06-0,12 гектаргача бўлган ер участкаларига эга бўлиб, умрбод эгалик қилиш ва мерос қилиб қолдириш ҳуқуқига эгадир. Айни пайтда бундай участкалар ҳажми суғориладиган ерларда 0,35 гектар ва лалмикор ерларда 0,5 гектаргача кенгайтирилиши мумкин.
Юқорида қайд этилган учта асосий ташкилий шаклнинг ҳар бирини ривожлантириш мақсадида тегишли махсус қонунлар – “ширкат хўжаликлари тўғрисида”, “Фермер хўжаликлари тўғрисида” ва “деҳқон хўжаликлари тўғрисида” ги қонунлар қабул қилинган.
Деҳқон хўжалиги оилавий майда товар хўжалиги бўлиб, оила аъзоларининг шахсий меҳнати асосида, мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш учун оила бошлиғига берилган томорқа ер участкасида қишлоқ хўжалиги маҳсулоти етиштиради ва реализация қилади.
Деҳқон хўжалиги фаолияти тадбиркорлик фаолияти жумласига киради ҳамда деҳқон хўжалиги аъзоларининг истагига кўра юридик шахс ташкил этган ҳолда ва юридик шахс ташкил этмасдан амалга оширилиши мумкин.
Деҳқон хўжалиги ўз фаолиятида ёлланма меҳнатдан доимий асосда фойдаланиши мумкин эмас.
Деҳқон хўжаликларини ташкил этиш, уларнинг фаолияти ва тугатилиши билан боғлиқ муносабатлар деҳқон хўжалиги тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ҳамда бошқа қонун ҳужжатлари билан тартибга солинади.
Деҳқон хўжалиги аъзолари жумласига биргаликда яшаётган ва деҳқон хўжалигини биргаликда юритаётган оила бошлиғи, унинг хотини (эри), болалари, шу жумладан фарзандликка олинган болалари, тарбияга олган болалари, ота-оналари, меҳнатга қобилиятли ёшга етган бошқа қариндошлари киради.