Rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidаgi toshkent dаvlаt pedаgogikа universiteti

Mustahkamlash uchun savollar: 
1.
Kichik Osiyoning tabiati va aholisi haqida ma'lumot bering.
2.
Ilk davlat uyushmalari shakllanish holatini yoritib bering.
3.
Mitanni davlati va uning boshqaruv shakli haqida nimalarni bilasiz?
4.
Qadimgi Xett davlati va jamiyatining shakllanishi haqida ma'lumot bering.
5.
Old Osiyoda eramizdan avvalgi XIV-XIII asrlarda siyosiy yetakchilik uchun kurash 
haqida ma'lumot bering.
6.
Xett jamiyatining ijtimoiy-iqtisodiy hayoti haqida ma'lumot bering.
7.
Xett madaniyati haqida ma'lumot bering.
 
 
Ma`ruza№8 
Mavzu: Qadimgi Ossuriya 
 
Reja: 
1.
Qadimgi Ossuriya axolisi
2.
Ossuriya davlati taraqqiyoti
3.
Xorij istilolari
4.
Ossuriya madaniyati
 
1.
Er.av. 2 ming yillik boshida xalqaro vaziyat Ossuriya uchun nobop holat 
kasb etgan edi. Amorey qabilalarining Shimoliy Mesopotamiyada joylashishi, 
O‘rta Yevfratda Mari davlatining ko‘tarilishi osuriylar uchun g’arbda savdo 
qilishga jiddiy to‘g’anoq bo‘ldi. 
O‘ta faol tashqi siyosat amorey sardori, Xammurapining katta zamondoshi
Shamshi-Adad I (er.av. 1824-taxm. 1780 yy.) vaqtida olib boriladi. Er.av. 
XIXXVIII asrlar bo‘sag’asida Ashshur Old Osiyoning yirik davlati markaziga 
aylandi va Shamshi-Adad I “ko‘pchilik shohi” unvonini o‘zlashtirib oldi.
Er.av. XV asrning o‘rtasida 1- Bobil sulolasining ag’darilishidan so‘ng 
Ossuriya yosh davlat Mitanniga o‘lja bo‘ladi. Er.av. XV asrda ossuriylar o‘z 
davlatlarining avvalgi holatini tiklashga harakat qiladilar. Er.av. XIII asr Ossuriya 
davlati rivojining cho‘qqisi bo‘lib, bu davrda u tashqi siyosatda ham eng ko‘p 
muvaffaqiyatlarga erishadi.
Ossuriya davlati taraqqiyoti Er.av. XII asrda Ossuriya to‘xtovsiz janglar bilan 
holdan toyib, kuchsizlanib qoladi. Ammo Tiglatpalasar 1 hukmronligi paytida 

---

61
(er.av. 1114-1076 yy.) unga yana avvalgi qudrati qaytib keladi va bu xalqaro 
vaziyatga o‘z ta'sirini ko‘rsatmay qolmaydi: Xett podsholigi qulaydi, Misr siyosiy 
tarqoqlik yo‘liga kiradi, Bobilning janubini xaldey qabilalari to‘ldirib yuboradi.
Ossuriylar jamiyatining yuqori tabaqasini quldorlar sinfi tashkil etib, ular 
katta xususiy meros yerlarga, xizmatlari uchun olgan noxususiy yer bo‘laklariga 
ega, shohdan tortiqlar va sovg’alar, majburiyatlardan ozodlik olgan, qullarga ega 
yirik yer egalari, savdogarlar, kohinlar, mansabdor a'yonlardan iborat edi. O‘rta 
assuriy qonunlari aynan “kiborlar” huquqlarini himoya qilar edi. Aholining asosiy 
qismi – mayda ishlab chiqaruvchilar sinfi ozod yer egalari- 
jamoachilardan tashkil
topgan
edi.Aholisonio`sishibilan, 
hunarmandlarningyangivakillaripaydobo`ldi, jamiyatiyerarxiyagaasoslanabordi, 
qishloqlarshaharchalargaaylandi.
Er.av. IX asr Ossuriyaning iqtisodiy va harbiy-siyosiy ko‘tarilishi davri 
bo‘lib, uni ko‘pincha “ikkinchi ko‘tarilishi” deb ataydilar. G’arb tadqiqotchilari 
asalarida.
Qadimgi Ossuriyaning yuragi bo‘lmish Ashshur va Nineviya shaharlari 
Dajla daryosining yuqori oqimida joylashgan. Milloddan avvalgi IX asrga kelib 
Ossuriya gárbga tomon kengaytirish siyosatini boshladi va kuchli davlatga 
aylandi. Milloddan avvalgi 824-yilda butun O‘rta Yer mamlakatlarini bosib oldi 
va o‘lpon to‘lashga majbur qildi. Savdo yo‘llarni o‘z nazoratiga oldi
15
.
Er.av. IX asrning oxiri va 8 asrning birinchi yarmida Ossuriya davlati bir 
qator sabablarga ko‘ra yana inqiroz va tushkunlik pallasiga kiradi. Er.av. IX 
asrdagi ko‘psonli urushlar, yurishlarda ishtirok etgan mamlakatning oddiy xalq 
ommasini ishlab chiqarishdan uzoq vaqtga ajratib qo‘yardi va bu Ossuriyaning 
iqtisodini pasayib ketishiga va mayda hunarmandlarning kasodga uchrashiga olib 
kelardi. Xalq ommasining nochor holiga tabiiy falokatlar: hosil bo‘lmasligi, 
epidemiyalar qo‘shilib, ular mamlakatning ichki siyosiy ahvolini og’irlashtirib, 
quyi qatlamlarning qo‘zg’olonini keltirib chiqardilar.
Ossuriyada ayollar hokimyatni boshqargan, milloddan avvalgi 810-
806yillada qirolicha Shammuramat o‘g’li yosh bo‘lganligi sababli regentya’ni 
vaqtinchalik hokimyatni boshqargan
17
.
3
.Ossuriyaning tanazzuliga er.av. VIII asrda yuzaga kelgan xalqaro vaziyat 
ham sababchi bo‘ldi. Old Osiyoning podsholiklari ichida birinchi o‘ringa Urartu 
ko‘tarildi.
Ma’lum vaqt o‘tgach, istedodli harbiy rahbar Tiglatapalasar davrida Ossuriya 
davlati yanada ulkan davlatga aylandi. Tiglatapalasar o‘z qo‘lida hokimiyatni 
markazlashtirdi 
va 
shu 
tariqa 
imperiyanining 
mustahkamlashni 
va 
kengaytirishning ikkinchi bosqichini boshladi
18
.
15
Worlds Together,Worlds Apart.W.W. Norton.& COMPANY.New York. London. 2011, р.131.
17
Worlds Together,Worlds Apart.W.W. Norton.& COMPANY.New York. London. 2011, р.135. 
18
Worlds Together,WorldsApart.W.W. Norton.&COMPANY.New York. London. 2011, р.132.

---

62
Er.av. 746-745-yillarda taxtga harbiy partiya yordami bilan yangi shoh 
Tiglatpalasar III keladi va u davlatning mustahkamlashishiga olib kelgan bir qator 
muhim islohotlar o‘tkazadi.
Islohotlardan biri ma'muriy bo‘lib, u mayda yerlarni yiriklashtirib, ularning 
viloyat boshliqlari deb nomlangan hokimlarini markaziy hokimiyat tomonidan 
nazorat qilinishiga va ularning vazifalarini cheklashga qaratildi.
Tiglatpalasar III ning boshqa islohoti harbiy soha va armiyada o‘tkazildi. 
Yirik va ajoyib tashkil etilgan armiyaga ega bo‘lgan, yangi bosib olingan yerlarni 
talab qilayotgan harbiy partiyaga suyangan Tiglatpalasar III (er.av. 745-727 yy.) 
bosqinchilik siyosatini tikladi.
Tiglatpalasar III er.av. 737-yilga kelib sharqda Midiyaning ba'zi tumanlarida 
o‘rnashib olishga, janubda Bobilni keskin kurashda nafaqat yengdi, balki er.av. 
729- yilda ushbu muqaddas shaharda taxtga o‘tirishga muyassar bo‘ldi.
Bu barcha muvaffaqiyatlar Ossuriyani Old Osiyoning eng yirik davlatiga 
aylantirdi. Uning tarkibiga Mesopotamiya, O‘rta yer dengizi sharqiy sohilining katta 
qismi, Midiyaning bir qator viloyatlari kirdi. Tiglatpalasar 3 paytida birinchi marta 
xalqlarni osuriylar egallagan bir viloyatdan boshqa viloyatga yoki bevosita Ossuriyaga 
tizimli ravishda ko‘chirishni amalga oshirdilar.
Tiglatpalasar III ning vorisi – Salmanasar V (er.av. 727-722 yy.) davrida saroydagi 
harbiy partiyaning kuchayishi davom etdi.
Kohinlar va savdogarlarning noroziligi, shuningdek Isroil podsholigi bilan 
urushning cho‘zilib ketishi Salmanasar V ning ag’darilishi va sulolaning kichik 
vakillaridan biri – Sargon II ning (er.av.722-705 yy.) taxtga kelishiga yordam 
berdi.
Sargon II hukmdorligi vaqtida Ossuriya Isroil podsholigini yakson qildi. 
Uning qo‘shinlari er.av. 722 yilda uch yillik qamaldan so‘ng hujum bilan uning 
poytaxti Samariyani egallaydilar va yakson qiladilar, aholisini esa yangi yerlarga 
ko‘chiradilar
Sargon II boshqaruvi yillari Ossuriyaning yangi poytaxti – shohning ajoyib 
saroylar, bog’lar va ibodatxonalarga ega qarorgohi joylashgan Tigrdagi 
DurSharrukin shahriga asos solinadi (hozirgi Xorsobodga yaqin).
Sargon II ning o‘g’li – Sinaxxerib (er.av.705-681 yy.) meros sifatida katta, 
ammo unchalik tinch bo‘lmagan davlatni oladi. Uning boshqaruvi butunlay 
Ossuriya zabt etgan davlatlarning qarshiligini bostirish bilan o‘tadi.
Er.av. 681 yilda u suiqasd tufayli vafot etadi. Uning o‘limidan so‘ng 
Sinaxxeribning kichik o‘g’li Asrxaddon (er.av.681-669 yy.) taxtni egallaydi. U 
harbiy partiya manfaatlarini savdo-sudxo‘r va kohin doiralari manfaatlari bilan 
ustalik bilan birlashtirish orqali mamlakat ichidagi vaziyatni barqarorlashtirishga 
muvaffaq bo‘ladi.
Asrxaddon o‘z podsholigining asosiy vazifasi - Misrni bosib olish deb bilar 
edi. Er.av. 671 yilda Asarxaddon Misrni bosib oladi va an'anaviy Misr fir'avnlari 
unvonlarini qabul qiladi.

---

63
4.
Ossuriya davlati Nilning birinchi ostonalaridan Kavkaz ortigacha, Eron 
yassi tog’liklaridan Kichik Osiyogacha, O‘rta yer dengizidan Fors qo‘ltig’igacha 
yoyilgan edi.
Ashshurbanapal (er.av. 669-taxm. 633 yy.) o‘sha davrdagi Ossuriya poytaxti 
Nineviyada Qadimgi Sharqdagi 30 000dan ortiq loy taxtaga yozilgan eng katta 
kutubxonani yaratadi.
Ossuriya jamiyatini titratib turgan ijtimoiy ziddiyatlar, siyosiy birlikning 
yo‘qligi, ulkan davlatni boshqaruv tizimini tashkil etishdagi xatoliklar, mute 
davlatlar va xalqlarning kun sayin kuchayib borayotgan kurashi Ossuriyani 
halokatga olib kelgan asosiy sabablardandir.
Hikoya qilinishicha Janubiy-g’arbiy Osiyoda vujudga kelgan Yangi Ossuriya 
davlati.“Yangi Ossuriya” podsholigi davri deb atalib er avv. 911-612 yillarni 
qamrab olishi ta’kidalangan
16
.