Rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidаgi toshkent dаvlаt pedаgogikа universiteti

2. Solon islohotlari. 
Afinada yevpatridlar bilan aholining kambag`al qismi 
bo`lgan oddiy demos o`rtasida ijtimoiy ziddiyatlar kuchaydi. Drakont qonunlari 
Attika aholisining eng katta muammolaridan biri qarz masalasini hal qila olmadi. 
Solon Attikaning eng qadimgi oilalaridan birining vakili bo`lib, uning ajdodi 
podsho Kodriy sulolasiga borib taqalar edi. Yevpatrid Solon ancha yerga ega 
bo`lib, savdo-hunarmandchilik faoliyati bilan shug`ullanib, boylik to`plagan edi. 
U harbiy qobiliyatga ega, ma`lumotli bo`lgan va she`rlar yozgan. Solon er. avv. 
594-yilda arxont vazifasiga saylanib, tub islohotlar o`tkazdi. Solon, eng avvalo, 
“seysaxteya” (qarzlarni olib tashlash) Afina aholisini qarzlaridan voz kechishni 
amalga oshirdi. Qarzi uchun qul qilish abadiy ta`qiqlandi. Katta yer egaligi 
cheklandi. Yer ulushini belgilangan miqdordan ortiqcha olish man qilindi. Solon 
islohotlari Afinadagi vaziyatni tubdan o`zgartirdi. Qarzi uchun dehqonlarni qul 
qilish bekor qilindi. Ilgari qarzi uchun qul qilinganlar ozod qilindi hamda chetga 
qul qilib sotib yuborilganlar jamoa hisobidan pul to`lanib, Afinaga qaytarildi.
 
Xo`jalik faoliyatini rag`batlantiradigan qator islohotlar o`tkazildi. Pul 
islohoti, 
uzunlik 
va 
og`irlik 
o`lchov 
birliklari 
takomillashtirilib, 
savdohunarmandchilik rag`batlantirildi. Attikadan chetga mahsulotlar sotish 
kuchaydi. Solon Attikadan g`alla chiqarishni ta`qiqladi. Bu chora-tadbirlar Afina 
bozorida chayqovchilikni tugatib, dehqonchilikni rag`batlantirdi va zaytun moyi, 
vino eksport qilish uchun qulay shart-sharoit yaratdi.
Vasiyatlar erkinligi to`g`risidagi qonun urug`chilik aloqalarini zaiflashtirdi. 
Alohida oilalarni iqtisodiy kuchayishiga shart-sharoit yaratdi. Yerga egalik qilish 
me’yori belgilandi.
Ijtimoiy-siyosiy sohada qator islohotlar amalga oshirildi. Solon Attikaning 
barcha erkin aholisini daromad hajmiga qarab, to`rt toifaga bo`ldi. Fuqarolarning 
huquq va majburiyatlari shunday taqsimlandiki, boy fuqarolar avvalgidek, to`la 
hokimiyatga ega bo`ldilar. Shu bilan birga, fuqarolik jamoasida ularga katta 
majburiyatlar yuklandi. Yangi yuqori tabaqaga mansub bo`lish yer ulushidan 
yillik olinadigan daromadga bog`liq bo`ldi. Bu yer egasini yerga yaxshi ishlov 
berib, ko`p hosil olish imkoniyatini qidirishga majbur qilar edi.
Endilikda u yoki bu oqsuyak urug`ga mansublik emas, balki aynan daromad 
miqdori, yerga mehnat qilish fuqaroning jamiyatdagi obro`ining o`lchov mezoni 
bo`ldi.
Sud tizimi isloh qilindi. 30 yoshga yetgan erkin Afina fuqarolaridan sud 
maslahatchilari-gemey joriy qilindi. Gemey fuqarolar ishi bo`yicha oliy 
appelyatsiya huquqiga ega bo`ldi. Faqat u jinoiy ishlar bo`yicha hukm chiqara olar 
edi. Odam o`ldirish bo`yicha sud ishi sobiq arxontlar kengashi areopag qo`lida 
qoldi.
Siyosiy huquq mulkiy senz asosida taqsimlandi. Afina jamiyati to`rt toifaga 
ajratildi
:
1.
Pentakosiomedimnlar-bir yilda 500 medimn g`alla yoki 500 
metret (bir metret-39 litr) zaytun yog`i oladigan fuqarolar.
2.
Suvoriylar (gippeylar).

---

150
3.
Zevgitlar-ikkita eshak aravaga ega bo`lgan og`ir qurolli 
piyodalar.
4.
Fetlar-hunarmandlar.
Faqat birinchi uch toifa amalda davlat lavozimlarini egallashi mumkin edi. 
Oliy arxont mansabiga faqat pentakosiomedimnlar da’vo qilishlari mumkin edi. 
Fetlar polisning bevosita boshqaruvidan chetlashtirildilar. Xalq yig`inieklessiyada 
oddiy fuqarolar davlatning umumiy siyosatini belgilashda mansabdor shaxslarni 
saylashga ta’sir ko`rsatish, maslahatchilar sudi (gelieya)ga ishtirok etib, 
mansabdor shaxslarning suiste’mollarini yo`q qilishlari mumkin edi.
Solon davrida davlat tuzilmasining yana bir yangi organi-maslahatchilar sudi 
(gelieya) joriy qilindi. Sudyalar barcha fuqarolardan saylangan. Solon islohotlari 
polis boshqaruvini demokratik shakllari asosini yaratdi, lekin izchil bo`lmaganligi 
sababli, zodagonlar hokimiyatini to`la tugata olmadi.
Solon islohotlari bo`lg`usi Afina demokratiyasining kurtagi edi. Arxont va 
areopagning roli o`zgarmadi. Polisning urug`, fillarga bo`linishi saqlanib qoldi. 
Islohotlar fillarda urug` huquqining yemirilishiga olib keldi. Endilikda Afina 
fuqarosi o`z mulkini erkin vasiyat qilish huquqini oldi. Otasi hunar o`rgatmagan 
o`g`il keksaygan otasiga g`amxo`rlik qilish majburiyatidan ozod qilindi. Er. avv. 
VI asr boshlaridagi islohotlar barcha ijtimoiy muammolarni yecha olmadi. Solon 
o`z islohotlarini o`tkazib bo`lgach, arxont vazifasini topshirib, Sharq 
mamlakatlari bo`ylab uzoq sayohatga chiqdi. Afinada keskin ichki siyosiy kurash 
boshlandi. Tez orada kuchli ijtimoiy ziddiyatlar Afinada Pisistrat tiraniyasining 
o`rnatilishiga olib keldi. Pisistrat va uning o`g`illari tiraniyasidan so`ng, Afinada 
turli ijtimoiy qatlamlar o`rtasida kurash kuchayib ketdi.
Klisfen boshchiligida savdo-hunarmand tabaqalari urug` zodagonlari 
hokimiyatini yo`qotishga urindilar. Klisfen ma’muriy-hududiy islohot o`tkazdi.
Er. avv. VI asrda Afinada demosning zodagonlarga qarshi uzoq kurashi natijasida 
demokratik tartib-qoidalar g`alaba qildi. Natijada Afina ko`ngilli qo`shinlari 
tarkibi ham o`zgardi. Uning asosiy qismini og`ir qurollangan jangchi-goplitlar 
tashkil etdi. Ular ko`p sonli uchinchi toifa zevgitlardan to`ldirilgan. Fetlar yengil 
qurollangan jangchilar va harbiy flot matroslarini tashkil etdilar.
Afina siyosiy ustqurmasida zodagonlar tayanchi bo`lgan areopagga qarshi 
turgan To`rt yuzlar kengashi (Bule) tashkil etildi. Kengash a’zolari to`rt fildan 
yuztadan fuqaro saylanadigan, muntazam faoliyat ko`rsatadigan organ bo`ldi. 
To`rt yuzlar kengashi xalq yig`inida ko`riladigan va tasdiqlanadigan masalalarni 
tayyorlar edi. Xalq yig`ini (ekklesiya) to`la qonli barcha vakolatlarga ega bo`lgan 
boshqaruv organi bo`lib, fuqarolarning barcha qatlamlari ovoz berish va uning 
ishida qatnashish huquqiga ega bo`ldilar. Xalq yig`ini muntazam yig`iladigan 
bo`ldi (er. avv. V asrda yiliga 40 marta yoki 9 kunda 1 marta).