Rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidаgi toshkent dаvlаt pedаgogikа universiteti

Misrshunoslik fanining rivojlanishi
. XIX asr boshigacha qadimgi Misr 
madaniyati va tarixi bilan hech kim shug`ullanmagan. Qadimgi Misr yozuvi 
unitilgan edi. Faqat XIX asr boshlarida fransuz olimlari 1809-1828-yillarda 48 
tomli «Misr tasviri» nomli kitobni nashr etdilar. Misr iyerogliflarini fransuz olimi 
Silvestr de Sasi va shved olimi Okerblad, ingliz olimi Tomas Yung o`qishga 
harakat qildilar. Ammo qadimgi Misr yozuvi tizimini va iyerogriflarini o`qish 
metodini fanning o`tkir bilimdoni, misrshunoslik fanining asoschisi fransuz olimi 
Jak Fransua Shampol`on (1790-1832 yillar) ochdi. J. Shampol`on Grenobl 
shahridagi litseyda ta`lim oldi. Parijda taniqli lingvist Silvestr de Sasi rahbarligida 
Sharq tillarini o`rgandi. Napoleon yurishlari vaqtida Misrda bo`lgan mashhur 
fransuz fizigi va matematigi Fur`ening hikoyalari tasiri ostida qadimgi Misr tiliga 
qiziqib qoldi. Shampol`on qariyb yigirma yil davomida qadimgi Misr yozuvini 
o`rganib, bu yozuvni o`qishning kalitini topdi. U 1822 yil 27 sentabrda Fransiya 

---

20
akademiyasida iyeroglif alfavitini ochganligi to`g`risida ilmiy xabar qildi. Olim 
og`ir ilmiy mehnat va moddiy nochorlik tufayli, 1832 yil
42 
yoshida 
vafot 
etdi. 
Shampol`ondankeyin 
ham 
Misryozuvinio`zganishdavometdi. Nemis olimlari Lepsius va Brugsh «Misr 
xronologiyasi», «Misr fir’avnlari to`g`risida» nomli asarlarini yaratdilar.
XIX asrning 80-yillaridan boshlab misrshunoslikda yangi bosqich boshlandi:
1)
Katta hajmdagi maydonlarda olib boriladigan arxeologik qazilmalarni 
o`tkazishning ilmiy asoslangan qat’iy metodikasi ishlab chiqildi. Arxeologik 
qazishmalar natijasida topilgan topilmalar tizimli o`rganildi va doimiy saqlana 
boshlandi.
2)
Topilgan yozma yodgorliklar filologik va tarixiy tahrir bilan chop etila 
boshlandi.
 
3)
Qadimgi Misr tarixi va madaniyatning turli muammolari ishlanib, 
yirik asarlar to`plami chop etila boshlandi. Misr topilmalari muzeyini tashkil 
qilgan va yirik arxeologik qazishmalar olib brogan olim O. Mariyettning 
misrshunoslik fani taraqqiyotidagi xizmati katta bo`ldi. Ingliz tarixchisi Flinders 
Pitriuning davomchisi bo`ldi. U III tomli «Qadimgi davrda Misr tarixi», Brested 
II tomli «Misr tarixi», Maspero «Misr tarixi» va Ed. Meyer «Qadimshunoslik 
tarixi» asarlarini yaratdilar. XIX asrning o`rtalarida fransuz olimi O. Mariyett 
qadimgi Memfisdan muqaddas ho`kizlar sog`onalarini topdi. G. Maspero XIX asr 
oxirida Sakkaradagi piramidalarni tadqiq qilib, V-VI sulola piramidalarining 
xonalari ichki devoridagi matnlarni chop qildi. Fiva shahrida u Yangi podsholik 
fir`avnlarining mo`miyolari yashirilgan ulkan maxfiy joyni topdi.
Misrshunoslikning yangi davri XX asrning 20-yillariga to`g`ri keladi.
Angliyada «Kembridj Qadimgi tarixi» seriyasi chop etilib (I-XI tomlari 
19281938-yillarda chop etildi), nemis olimlari A. Ermanva X. Tropye (1926-1931 
y) V tomli Misr lug`atini tuzdilar.
 
A.Gardner 
III 
tomli 
«Vilbur 
papirusi», 
«Ramseslar 
davri 
ma’lumotihujjatlari» va «Misronomastikasi» asarlarini chop qiladi. Misrda asosiy 
arxeologik qazishmalarni Yevropa va AQSH olimlari olib bordilar. Faqat XX 
asrning 20-yillaridan boshlab o`zi misrlik bo`lgan olimlar arxeologik 
qazishmalarni boshladilar.
Rus olimlari Misr tarixini o`rganishda o`z hissalarini qo`shdilar. V.G. 
Barskiy 1727-1730-yillarda bir necha Sharq mamlakatlarini aylanib chiqib, 
shunda u Misrda ham bo`lgan. U Qohira, Rozett va Iskandariyada bo`lib, o`zining 
«Sayohat» degan asarida Iskandariyaning mashhur yodgorliklaridan birini 
mufassal tasvirlangan. Barskiy bu tasvirlarga rasmlarni ilova qilgan. Muallif bu 
rasmlarni shu qadar sinchiklab ishlaganki, unda yodgorlikdagi iyeroglifni 
yozuvchi o`z zamonasiga ko`ra juda aniq aks ettirgan. Mashhur rus olimlari V. 
Turayev, I. Nikolskiy, V. I. Avdiyev va boshqalar misrshunoslik fanini 
rivojlantirishda muhim o`rin egallaydilar.