Ўрта ма кта бни нг 10- 11- синфлари учун дарслик


Ҳ айвонларнинг серм ақсул зотларини яратиш



Download 7,75 Mb.
Pdf ko'rish
bet143/151
Sana28.05.2022
Hajmi7,75 Mb.
#614080
1   ...   139   140   141   142   143   144   145   146   ...   151
Bog'liq
True (1)

69. Ҳ айвонларнинг серм ақсул зотларини яратиш. 
М и кр о о р га н и э м л а р селекцияси. Биотехнология.
Зотлараро чатиштириш асосида яратилган зотлар. Совет олнми, ака- 
демик М. Ф. Иванов сермахсул чўчка зотини — ухраин дашт ок чўчкасини 
яратди. Бу ишлар Украинакинг жанубида — Аскания-Н овада, Ҳайвонлар- 
ни иклимлаштириш ва дурагайлаш институтида олиб борилади.
Украинага олиб келинган еермаҳсул инглиз о к чўчкаларн УССР жа- 
нубидаги иклим шароитига кам рок мослашган бўлиб чикдн. Украинанинг 
маҳаллий жайдари чўчкаси чидамлилиги, анча серпуштлиги, овкат танла- 
маслиги билан ажралиб турар, лекин гўштдорлик сифатлари паст эдн.
Ластлабки материал сифатида М. Ф. Иванов жайдари она 
чўчкаии 
олиб, уни ингиз о к эот эркак чўчқаси билан чатиштирди. Олинган дура- 
гайлар орасида бир неча ота чўчқани соф инглиз зот эркак чўчқалар билан 
яна чатиттирилди. Олинган ҳайвонлар орасидан яхши снфатларн билан 
ажралиб турядиган бигга эркак чўчка Асканий-1 танлаб олинди Унинг нас-
www.ziyouz.com kutubxonasi


Ҳ а м е о н л а р н и м г с е р м а қ с у л э о тл а р и н и я р а ти ш . М и н р о о р г а н и э м л а р се л ем ция си.
Б и о т в х н о л о ги я
247
лида яқин кон-кардош хайвонларни чатиштириш усули кўлланилди, бу яра- 
тилаётган зот белгилари (тез ўсиши, массаси кўплиги, гўшти сифатининг 
юкори бўлиши ва бош кал а р)н ин г текисланиб, мустаҳкамланишига олиб 
келди. Я кин кон-кардошларни шу тарика чатиштириш давомида жуда ка 
тъий танлаш олиб борнлди. Аскания-1 дан таркалган линия билан бнр ка 
торда худди шу метод билан бошқа линиялар ҳам яратилди. Кейинчалик 
линиялар ўртасида чатиштириш ўткаэилиб, бунинг давомида ҳам катъий 
танлаш олиб борилди. Ш у йўл билан маҳаллий шароитга яхши мослашган, 
сермаҳсул ҳайвонлар группаси яратилдики, бу — янги эотга асос солди
М. Ф. Иванов уй ҳайвонларининг сермаҳсул бошка эотларини ҳам ярат- 
ди, масалан, биринчи классли кўп ж ун берадиган кўйлар зоти аскания рам- 
бульеси шулар жумласидандир,
Кострома корамол эоти юкори даражадаги сут маҳсулдорлигн билан 
характерланади Бу мол зоти букаларни катъий равишда танлаш, саралаш 
йўли билан жайдари мол асосида яратилган бўлиб, сут маҳсулдорлиги йи- 
лига 15— 16 минг л га етади.
Уй ҳайвонларининг у зо к формаларини дурагайлаш. Бир-биридан узок 
формаларни дурагайлаш усули ўсимликшуносликдагина эмас. балки чор- 
вачиликда ҳам кўлланилади. Худди ўсимликлардаги каби ҳайвонларнинг 
турлараро дурагайлари ҳам кўпинча бепушт бўлади. Бундай ҳайвонларни 
насл берадиган ҳолга келтириш анча мушкул иш, чунки ҳайвонларда хромо- 
сомалар сонини икки баравар ошириш йўли билан полиплоидлар ҳосил қи- 
либ бўлмайди. Гурлараро чатиштирилганида баъзида ҳайвон.парнинг икка- 
ла жинси ёки бир жинси насл берадиган бўлиб чикади ва бундай ҳолларда 
дурагайлардан уй ҳайвонларининг янги формаларини олиш учун фойдалан- 
са бўлади. Бирок, уэок формаларни дурагайлаш натижаснда олинган насл 
бепушт бўлиб ч иккан ҳолларда ҳам бу насл амалиёт учун катта аҳамиятга 
эга бўлиши мумкин. Инсон кадим-кадим эамонлардан бери хачирдан фой- 
даланиб келади (хачир бия билан эшак дурагай ид и р). Хачирлар гетерозис- 
ни камоён килади: улар чидамли, жисмоний жиҳатдан кучли бўлади, ота- 
она турларга караганда анча узок умр кўради. Хачирлар бепуштдир. Икки 
ўркачли туя билан бир ўркачли туя чатиштирилганида ҳам гетерознс кў- 
рилади.
Совет Иттифокида ҳайвонларни турлараро дурагайлаш юзасидан катга 
иш олиб борилмокда. Коэоғистонда майин жунли кўйларни тоғ кўчкори 
архар билан дурагайлаш асосида к ў й зотини яратиш юзасидан Я. Я. Лусмс 
бнлан Н. С. Бутарин бошлаган иш муваффакият билан поёнига етдн. Ма- 
йин жунли кўйларнинг янги зоти — архаромеринос н р а т и л д и ^ И Бундай 
кўй подалари баланд тоғли яйловларда йил бўйи ўтлаб юрадики, майин 
жунли кўйлар — меринослар бундай шароитда яшай олмайди.
Кўтосни корамол билан дурагайлаш юзасидан катта иш олиб борилмок 
да. Кўтос — Урта Осиё баланд тоғли районларининг уй ҳ а й в о н н д и г^Б а - 
ланд тог шароитида ундан ишчи ҳайвон сифатида ф о й д а л а н и л а д и |^ Ц у 
жуда серёғ бўладиган бир оз сут беради. Гўшти каттик. Кўтос билан кора- 
мол дурагайларида гетерозис намоён бўлади, шунга кўра улардан амалда 
кадимдан фойдаланилади. Улар сутн билан гўштининг сифати кўтосники- 
га караганда яхши. Кўтос билан қорамол дурагайларида эркаклари бе- 
пушт бўлади, урғочилари эса насл бераверади. Б у — дастлабки турларга 
чатиштириш йўли билан Ўрта Осиёнинг тоғли шароитига мослашган янги 
мол зотини яратиш устида иш олиб боришга имкон яратади.
www.ziyouz.com kutubxonasi


248
Ў с и м л и к л а р , қ а й в о н г а р в в м и к р о о р г а и и з м л а р С й л е к ц и я с и
12$. А р м а р о м е р м н о с (ў н г д а ) ва қ ў т о с (ч а п д а ).
Балиқчиликда селекция. Совет Иттифокининг халк хўжалигида ички сув 
ҳавзаларида сунъий йўл билан балик урчитиш катта роль ўйнайди. К П С С
М арказий Комитетининг Май (1982 й.) Пленумида кабул кнлинган Озик- 
овкат программаси баликчилик хўжаликларида товар балик ишлаб чика- 
ришни 3 баравар кўпайтиришни кўзда тутади. Бу мухим вазифани бажа- 
ришнинг йўлларидан бирн селекция асосида юкори махсулли, тез етиладн- 
ган, лаззатли гўш т берадиган балик зотларини яратишдир. Бу иш мамла- 
катимиэда кенг микёсда олиб борилмоқда. Айни вактда тур ичида зотлар- 
аро, шунингдек турлараро ва ҳатто авлодлараро чатиштириб, кейин тан- 
лаш усули кўлланилмокда. Мисол тарикасида махсулдор ва киш га чидам- 
ли ропша карп балиғини (мазкур балик Л енинград якинидаги Ропша киш - 
лоғи номига кўйилган бўлиб, В. С. Кирпичников томонидан яратилган), 
украин карп балик зотларини (А. И. Кузем ва бош калар яратган) кўрса 
тиб ўтамиз. Стерлядь билан белуга (ту я ба л и к)н инг турлараро дурагайлари 
(«бестер» деб аталадиган балик) жуда нстикболлидир, бу дурагайлар теэ 
етилади (гетерозис) ва гўшти лаззатли бўлади.
Микроорганизмлар селекцияси. Микроорганизмлар инсон хаётида мухим 
роль ўйнайди Уларнинг кўпчилиги саноат ва медицинанинг турли сохала- 
рида кўлланиладиган моддалар ишлаб чикаради. О зик-овкат саноатининг 
нонвойлик, снирт, баъзи органик кислоталар ишлаб чикариш, виночилнк 
ва бошкалар сингари купгина сохалар микроорганизмлар фаолиятига асос 
ланган.
Инсон саломатлиги учун антибиотиклар нихоятда катта ахамиятга зга. 
Булар касаллик пайдо киладиган микроблар ва вирусларни ўлдирадиган 
алохида м од д ал ар— баъзи микроблар билан замбуруғларнипг ҳаёт фао- 
лиятида пайдо бўладигаи маҳсулотлардир. Антибиотиклар туфайли кўпги- 
на касалликлар нисбатан тез кайтади, ҳолбуки бундай касалликлар аввал- 
лари канчадан-канча одамларнинг ўлимига сабаб бўлар эди. Инсон учун 
нихоятда зарур бўлган витаминларни ўсимликлар ва баъзи микроор
1
анизм- 
лар ишлаб чикаради.
Энг маҳсулдор микроорганизм формаларини олиш учун селекция метод- 
ларн кенг кўлланилади Одамга керакли бирор моддани (антибиотик, вн- 
тамин ва бошкаларни) актнн синтезлайднган микроорганизмларнинг ирк- 
лари танлаш йўли билан ажратиб олинади. Микроорганизмларга ирсий
www.ziyouz.com kutubxonasi


Ҳ а й в о н л а р н и н г с в р м а қ с у л э о тл а р и н и я р а ти ш . М и н р о о р г а н и э м л а р с е я е к ц и я с и .
Б и о т е я н о л о ги я
249
ўэгарувчанлик (мутациялар) хосдир. Уларнинг энг актив ирк-тари танлаш 
йўли билан яратилади.
Юкори махсулдор микроорганизм формаларини яратиш учун Рентген 
нурлари, ультрабинафша нурлар ва баъзи химиявий бирикмалар таъсир 
эттириб, тажриба йўли бил.ан мутациялар хосил килиш методидан кенг фой- 
даланилади. Ш у йўл билан микроорганизмларнинг ирсий ўзгарувчанлиги- 
ни неча ўн ва неча юз баравар кучайтириш мумкин бўладики, бу — юкори 
махсуллн иркларни танлаш процессини енгиллаштиради ва тезлаштиради. 
Антибиотиклар ишлаб чиқаришдаги муваффакиятлар айникса катта. Со- 
вет олнмлари (С. И Алиханян ва бош калар) дастлабки культураларга ка- 
раганда неча ўн баравар кўп антибиотиклар ишлаб чикарадиган микроор 
ганизмлар мутацияларини хосил килишди.
Селекция озик-овкат саноатида ишлатиладиган микроорганизмлар ху- 
сусида ҳам кенг татбик этилади. Масалан, хамирнинг ошишига сабаб бў- 
ладнган ачитки замбуруғлар хар хил хоссаларга эгадир. Нон сифатини оши- 
радиган энг махсуддор формалар селекция йўли билан ажратиб олинадн.
Одамни касаллантирувчи микроорганизмлар ва внрусларда хам мута- 
циялар бўлиб туради. Баъзида бу мутациялар микробларнинг зарарли таъ- 
сири кучайишига олиб келади, бунинг окибатлари одам учун ёмон бўлишм 
мумкин.
Биотехнология. Биотехнология деганда халк хўжалиги ва медицина учун 
ҳар хил моддалар ишлаб чикариш максадида тирик организмлар ва биоло- 
гик процесслардан фойдаланувчи жа м и ки саноат методлари тушунилади.
Биотехнология процессларида микроорганизмлар (бактериялар, ипси- 
мон замбуруглар, актиномицетлар, ачиткилар) кенг микёсда кўлланилади. 
Ж уда хам катта бўладиган биореакторлар (ферментерлар) даги махсус 
танланган озик муҳитларида улар оксиллар, дори препаратлари. фермент- 
лар ва бошкаларни ишлаб чиқаради.
Чорвачиликни озикабоп оксиллар билан таъмннлашда микроорганиэм- 
лар катта роль ўйнайди. Бактерия ва ачиткнлар нефть саноатн чикиндила- 
рида, шунингдек метанол, этанол, метанда ўсади. Улар тўла кимматли кў- 
шимча озик сифатида ишлатиладиган кўплаб оксил хосил килади Бу оқсил 
тенги йўк лизин аминокислотасига бойдир, ўсимлик ознкаларида купинча 
шу аминокислота етишмайди, шунинг натижасида хайвонлар ўсишдан ко- 
лади.

Download 7,75 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   139   140   141   142   143   144   145   146   ...   151




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish