8.2. Taftish komissiyasi faoliyat mexanizmi
35
Bizga ma’lumki, aksiyadorlik jamiyatlari korporativ boshqaruv va ichki
nazorat tizimida taftish komissiyasi faoliyati ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Shundan kelib chiqqan holda quyida taftish komissiyasi faoliyati xususida to‘xtalib
o‘tamiz.
Aksiyadorlik jamiyatlarida O‘zbekiston Respublikasining «Aksiyadorlik
jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida»gi Qonuni,
aksiyadorlik jamiyati Ustavi asosida “Taftish komissiyasi to‘g‘risida”gi Nizom
ishlab chiqiladi va aksiyadorlar umumiy yig‘ilishi tomonidan tasdiqlanadi. “Taftish
komissiyasi to‘g‘risida”gi Nizomda Taftish komissiyasining maqomi, vakolatlari
va faoliyatini tashkil etish tartibi belgilab qo‘yiladi.
Taftish komissiyasi aksiyadorlik jamiyatining nazorat organi hisoblanib,
moliya-xo‘jalik faoliyati ustidan nazoratni amalga oshiradi. Bunda Taftish
komissiyasi aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishiga hisobdorligi sababli Kuzatuv
kengashi va ijroiya organi uning faoliyatiga aralashishga haqli emas.
Aksiyadorlik jamiyatlari boshqaruv organlari va aksiyadorlarni moliya-
xo‘jalik faoliyati natijalari to‘g‘risida to‘liq va ishonchli axborot bilan ta’minlash,
aniqlangan kamchilik va nuqsonlarni bartaraf etish bo‘yicha tavsiyalar kiritish
hamda amalga oshirilgan tekshiruvlar asosida faoliyatni takomillashtirishga doir
takliflar ishlab chiqish Taftish komissiyasining asosiy vazifalari hisoblanadi.
Taftish komissiyasi quyidagilarni amalga oshirishga vakolatli hisoblanadi:
- aksiyadorlik jamiyatining bir yillik faoliyati yakunlari bo‘yicha
kompaniyaning moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirishni amalga oshiradi;
- Taftish komissiyasining o‘z tashabbusiga, aksiyadorlarning umumiy
yig‘ilishi va Kuzatuv kengashi qaroriga ko‘ra, yoki ovoz beruvchi aksiyalarining
kamida besh foiziga egalik qiluvchi aksiyadorning (aksiyadorlarning) talabiga
ko‘ra Kuzatuv kengashini oldindan habardor qilish yo‘li bilan boshqa davr ichidagi
faoliyat yakunlari bo‘yicha kompaniyaning moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirishni
amalga oshiradi;
- bir yillik yoki boshqa davr ichidagi faoliyat yakunlari bo‘yicha
kompaniyaning moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirish yakunlariga ko‘ra hisobot va
xulosa tuzadi;
- moliya-xo‘jalik faoliyati bo‘yicha amalga oshirilgan tekshirish natijalarini
aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi, Kuzatuv kengashi va aksiyadorlik jamiyati
boshqaruvi e’tiboriga etkazadi;
33
Bob Tricker. Corporate governance: principles, policies and practices. – UK.: Oxford university press, 2012. – P. 374.
34
Bob Tricker. Corporate governance: principles, policies and practices. – UK.: Oxford university press, 2012. – P. 359.
35
Мазкур параграф “Ўздонмаҳсулот” акциядорлик компаниясининг “Тафтиш комиссияси тўғрисида”ги Низоми асосида
тайёрланди.
- aksiyadorlik jamiyati boshqaruvi tomonidan taqdim etilgan hujjatlar
asosida kompaniyada affillangan shaxslar bilan tuzilgan bitimlar yoki yirik
bitimlarni, shuningdek qonun hujjatlarining va kompaniya ichki hujjatlarining
bunday bitimlarni tuzishga doir talablariga rioya qilinishini o‘rganib chiqadi;
- aksiyadorlik jamiyatida affillangan shaxslar bilan tuzilgan bitimlar yoki
yirik bitimlar mavjudligi to‘g‘risida har chorakda xulosa tuzadi;
- aksiyadorlik jamiyatida affillangan shaxslar bilan tuzilgan bitimlar yoki
yirik bitimlar mavjudligi, shuningdek qonun hujjatlarining va kompaniya ichki
hujjatlarining bunday bitimlarni tuzishga doir talablariga rioya kilinishi
to‘g‘risidagi xulosani har chorakda Kuzatuv kengashining majlisiga olib chiqadi;
- hisobot yili davomida aksiyadorlik jamiyatida affillangan shaxslar bilan
tuzilgan bitimlar yoki yirik bitimlar mavjudligi, shuningdek qonun hujjatlarining
va kompaniya ichki hujjatlarining bunday bitimlarni tuzishga doir talablariga rioya
kilinishi to‘g‘risidagi xulosani aksiyadorlarning yillik umumiy yig‘ilishiga olib
chiqadi.
Aksiyadorlik jamiyatining moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirish to‘g‘risidagi
talab tekshirish o‘tkazishni talab qilish huquqiga ega shaxslar tomonidan taftish
komissiyasi raisi nomiga yuboriladi. Moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirish bo‘yicha
tashabbus ko‘rsatuvchilar istalgan vaqtda taftish komissiyasi tomonidan tekshirish
o‘tkazish to‘g‘risida qaror qabul kilingunga qadar Taftish komissiyasini yozma
ravishda xabardor qilgan holda, o‘z talablarini qaytarib olishga haqli.
Taftish komissiyasi moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirish davomida
tekshirish predmetiga doir barcha mavjud hujjat va materiallarni o‘rganib chiqishi
shart. Bunda tekshirish yakunlariga ko‘ra kompaniyaning taftish komissiyasi
hisobot va xulosa tuzadi, unda aksiyadorlik jamiyati hisobotlarida va boshqa
moliyaviy hujjatlarida ko‘rsatilgan ma’lumotlarning ishonchliligiga doir baho,
buxgalteriya hisobini yuritish va moliyaviy hisobotni taqdim etish tartibi
buzilganligi, shuningdek moliya-xo‘jalik faoliyati amalga oshirilayotganda qonun
hujjatlari buzilganligi faktlari to‘g‘risidagi axborot ko‘rsatilishi shart.
Taftish komissiyasi Kuzatuv kengashi tomonidan aksiyadorlar umumiy
yig‘ilishini chaqirish to‘g‘risida qaror qabul qilingan kundan kechikmasdan
kuzatuv kengashiga yillik moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirish natijalari yuzasidan
xulosa taqdim etadi.
Taftish komissiyasi taftish komissiyasining, aksiyadorlarning umumiy
yig‘ilishining va kuzatuv kengashining tashabbusiga ko‘ra, yoki aksiyadorlik
jamiyati ovoz beruvchi aksiyalarining kamida besh foiziga egalik qiluvchi
aksiyadorning (aksiyadorlarning) talabiga ko‘ra o‘tkazilgan kompaniyaning boshqa
davr ichidagi moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirish yakunlari bo‘yicha xulosani
Kuzatuv kengashiga xulosa tasdiqlangandan keyin bir ish kunidan kechikmasdan
taqdim etadi.
Taftish komissiyasining son tarkibi aksiyadorlik jamiyati Ustavi bilan
belgilanadi va 3 (uch) kishidan iborat bo‘ladi. Taftish komissiyasi a’zolari
aksiyadorlar umumiy yig‘ilishi tomonidan 1 (bir) yil muddatga saylanadi. Taftish
komissiyasining a’zolari o‘z majburiyatlarini tegishli tarzda bajarmasligi hollarida
ularning vakolatlarini muddatidan ilgari tugatish aksiyadorlar umumiy yig‘ilishi
qaroriga ko‘ra amalga oshiriladi.
Ovoz beruvchi aksiyalarining hammasi bo‘lib kamida bir foiziga egalik
qiluvchi aksiyadorlar (aksiyador) moliya yili tugaganidan keyin o‘ttiz kundan
kechiktirmay, aksiyadorlik jamiyati taftish komissiyasiga bu organning miqdor
tarkibidan oshmaydigan tarzda nomzodlar ko‘rsatishga haqli. Aksiyadorlar
(aksiyador) taftish komissiyasiga o‘zlari ko‘rsatgan nomzodlar ro‘yxatiga
aksiyadorlarning yillik umumiy yig‘ilishi o‘tkazilishi to‘g‘risidagi xabar e’lon
qilingan sanadan e’tiboran uch ish kunidan kechikmasdan o‘zgartishlar kiritishga
haqli.
Belgilangan muddatlarda aksiyadorlar tomonidan taftish komissiyasi
a’zoligiga nomzodlar ko‘rsatish bo‘yicha takliflar kiritilmagan holatlarda kuzatuv
kengashi taftish komissiyasiga saylash uchun mustaqil ravishda nomzodlar
ro‘yxatini belgilashi mumkin.
Ayni bir shaxs taftish komissiyasi tarkibiga ketma-ket uch martadan ortiq
saylanishi mumkin emas. Taftish komissiyasining a’zolari bir vaqtning o‘zida
kuzatuv kengashining a’zosi bo‘lishi, shuningdek ayni shu aksiyadorlik jamiyatida
mehnat shartnomasi bo‘yicha ishlashi mumkin emas. Shuningdek, taftish
komissiyasining a’zolari sanoq komissiyasining a’zosi bo‘lishi ham ta’qiqlanadi.
Taftish komissiyasi tarkibiga qoidaga binoan aksiyadorlari (aksiyadorlar - jismoniy
shaxslar, aksiyadorlar - yuridik shaxslarning vakolatli mansabdor shaxslari)
saylanadi. Shu bilan birga Taftish komissiyasi tarkibiga aksiyador bo‘lmagan,
biroq moliya va iqtisodiyot sohasida kasbiy ish tajribasiga ega shaxslar saylanishi
mumkin.
“Buxgalteriya hisobi va hisoboti”, “Audit”, “Moliya” yoki boshqa iqtisodiy
mutaxassisliklar bo‘yicha oliy yoki o‘rta ma’lumot; buxgalteriya hisobi, audit,
moliya yoki boshqa iqtisodiy sohalarda kamida 3 yillik ish tajribasiga ega bo‘lish
Taftish komissiyasi a’zolariga doir malaka talablari hisoblanadi.
Taftish komissiyasi a’zolarining ko‘pchilik ovozi bilan o‘z tarkibidan taftish
komissiyasi raisini saylaydi. Taftish komissiyasi raisi o‘z faoliyati davomida
quyidagilarni amalga oshiradi:
- Taftish komissiyasining ishini tashkil qiladi;
- Taftish komissiyasi majlislarini chaqiradi va o‘tkazadi;
- Taftish komissiyasi majlislari bayonnomasini, kompaniyaning moliya-
xo‘jalik faoliyatini tekshirish yakunlariga ko‘ra hisobot va xulosalarni,
kompaniyada affillangan shaxslar bilan tuzilgan bitimlar, yoki yirik bitimlar
mavjudligi to‘g‘risidagi xulosalarni va boshqa hujjatlarni imzolaydi;
- Taftish komissiyasi nomidan Kuzatuv kengashi yig‘ilishlarida va
aksiyadorlar umumiy yig‘ilishlarida ishtirok etadi;
- amaldagi qonun hujjatlarida, aksiyadorlik jamiyati Ustavida, tegishli
Nizomda va boshqa ichki hujjatlarda ko‘zda tutilgan boshqa vazifalarni bajaradi.
Taftish komissiyasi istalgan vaqtda taftish komissiyasi a’zolarining umumiy
soniga nisbatan ko‘pchilik ovoz bilan o‘z Raisini qayta saylashga haqli. Taftish
komissiyasi raisi bo‘lmagan taqdirda uning vazifasini taftish komissiyasining
a’zolaridan biri amalga oshiradi.
Taftish komissiyasi majlisi bir yilda kamida ikki marta, kompaniyaning
moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirishdan oldin va tekshirishdan keyin, shuningdek
boshqa zarur hollarda istalgan vaqtda o‘tkaziladi. Taftish komissiyasining
majlislari amaldagi qonun hujjatlariga, aksiyadorlik jamiyati Ustaviga va tegishli
nizomga muvofiq Taftish komissiyasi raisi tomonidan mustaqil ravishda, Taftish
komissiyasi a’zolarining, yoki moliya-xo‘jalik faoliyatini navbatdan tashqari
tekshirishni talab qilish huquqiga ega shaxslarning talablariga ko‘ra chaqiriladi.
Taftish komissiyasining majlislari komissiya a’zolarining bevosita ishtirokida
o‘tkaziladi. Kompaniya taftish komissiyasining majlisini o‘tkazish uchun taftish
komissiyasining kamida ikki a’zosi hozir bo‘lishi zarur. Taftish komissiyasining
tarkibida bir kishi qolgan taqdirda, taftish komissiyasining yangi tarkibini saylash
uchun aksiyadorlarning navbatdan tashqari yig‘ilishini chaqirishi shart. Masalalar
hal etilayotganda, taftish komissiyasining har bir a’zosi bitta ovozga ega bo‘ladi.
Taftish komissiyasining qarorlari (shu jumladan, moliya-xo‘jalik faoliyatini
tekshirish natijalariga ko‘ra xulosani tasdiqlash masalasi bo‘yicha qaror) Taftish
komissiyasi a’zolarining ko‘pchilik ovozi bilan qabul kilinadi. Taftish
komissiyasining qarori taftish komissiyasining majlis bayonnomasi bilan
rasmiylashtiriladi, unda quyidagilar ko‘rsatiladi:
- majlis o‘tkazilgan sana, vaqt va joy;
- majlisda ishtirok etgan taftish komissiyasi a’zolarining ro‘yxati;
- ovoz berishga qo‘yilgan masalalar, ular yuzasidan o‘tkazilgan ovoz berish
yakunlari (majlisda ishtirok etgan har bir taftish komissiyasi a’zosining ovoz berish
natijasini ko‘rsatgan holda);
- qabul qilingan qarorlar.
Bayonnomaga Taftish komissiyasi tomonidan tayyorlangan xulosalar,
hisobotlar va boshqa materiallar ilova kilinadi. Taftish komissiyasining a’zosi
taftish komissiyasining qaroridan norozi bo‘lgan takdirda o‘zining alohida fikrini
majlis bayonnomasiga kiritishni va kompaniyani boshqarish organlari va (yoki)
aksiyadorlari e’tiboriga etkazishni talab qilishga haqli. Taftish komissiyasining
majlis bayonnomasi majlisda ishtirok etayotgan taftish komissiyasining a’zolari
tomonidan imzolanadi, ular majlis bayonnomasi to‘g‘ri rasmiylashtirilishi uchun
javobgar bo‘ladi.
Majlis bayonnomalari, taftish komissiyasining hisobotlari, xulosalari va
taftish komissiyasining majlis bayonnomasiga ilova qilinadigan boshqa materiallari
kuzatuv kengashiga taqdim etiladi. Majlis bayonnomalari, taftish komissiyasining
hisobotlari, xulosalari va taftish komissiyasining majlis bayonnomasiga ilova
kilinadigan boshqa materiallar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda saqlanadi.
Taftish komissiyasining a’zolari quyidagi huquqlarga ega:
-
boshqaruv a’zolaridan kompaniyaning moliya-xo‘jalik faoliyati
to‘g‘risidagi hujjatlarni taqdim etishni talab qilish;
- aksiyadorlik jamiyati tomonidan affillangan shaxslar bilan aksiyadorlar
umumiy yig‘ilishi yoki Kuzatuv kengashi ushbu bitim bo‘yicha qaror qabul
qilganidan keyin amalga oshirilgan bitimni o‘rganish natijalari bo‘yicha
bayonnomalarni aksiyadorlik jamiyati boshqaruvidan talab qilish;
- aksiyadorlik jamiyati tomonidan aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi yoki
Kuzatuv kengashi ushbu bitim bo‘yicha qaror qabul qilganidan keyin amalga
oshirilgan yirik bitim bo‘yicha hujjatlarni boshqaruvdan talab qilish;
- Kuzatuv kengashi va boshqaruv a’zolaridan, aksiyadorlik jamiyatining
boshqa mansabdor shaxslari va xodimlaridan qonun hujjatlarida belgilangan
tartibda kompaniyaning moliya-xo‘jalik faoliyati masalalari bo‘yicha og‘zaki va
yozma tushuntirishlarni talab qilish;
- Kuzatuv kengashi majlislarini chaqirishni talab qilish;
- qonun hujjatlarida belgilangan tartibda aksiyadorlarning navbatdan tashqari
umumiy yig‘ilishini chaqirishni talab qilish.
Taftish komissiyasining a’zolari majburiyatlari quyidagilardan iborat:
- o‘z majburiyatlarini halol bajarish;
- aksiyadorlik jamiyati va uning aksiyadorlari manfaatlarini ko‘zlab ish
tutish;
- moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirishni tegishli tarzda amalga oshirish;
- moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirish natijalari bo‘yicha hisobot va
xulosalarni o‘z vaqtida tayyorlash;
- boshqaruv a’zolaridan moliya-xo‘jalik faoliyati to‘g‘risidagi hujjatlarni
taqdim qilishni yozma shaklda so‘rash;
- boshqaruv a’zolaridan affillangan shaxslar bilan bitimlari va yirik
bitimlarini o‘rganish bayonnomalarini taqdim qilishni yozma shaklda so‘rash;
- amaldagi qonunchilikka rioya qilish;
- kompaniya faoliyati to‘g‘risidagi maxfiy axborotni oshkor qilmaslik.
Taftish komissiyasining a’zolari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa
majburiyatlarga ham ega bo‘lishi mumkin.
Taftish komissiyasining a’zolari aksiyadorlik jamiyatlari va uning
aksiyadorlari manfaatlarini ko‘zlab ish tutishlari zarur. Taftish komissiyasining
a’zolari o‘z majburiyatlarini tegishli tarzda bajarmaganliklari uchun belgilangan
tartibda javobgar bo‘ladilar.
Taftish komissiyasining a’zolariga aksiyadorlar umumiy yig‘ilishining
qaroriga ko‘ra ular o‘z vazifalarini bajarib turgan davr uchun haq to‘lanishi va
(yoki) o‘z vazifalarini bajarish bilan bog‘lik xarajatlarining o‘rni qoplanishi
mumkin. Taftish komissiyasi a’zolariga to‘lanadigan haq va to‘lovlarning
miqdorlari kuzatuv kengashi tavsiyasiga ko‘ra aksiyadorlar umumiy yig‘ilishi
qarori bilan belgilanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |