Ro‘yxatga olindi” Korporativ boshqaruv fakulteti

Iqtisodiyotni rivojlantirishda qimmatli qog‘ozlar bozorining roli va ahamiyati

Iqtisodiyotning keng mazmuni – shaxslarning maqsadli nafsiy hohish- istaklari rivoji ta’siri ostida iqtisodiy-xuquqiy mexanizm asosida rejali shakllananuvchi va amalga oshiriluvchi ho‘jalik yuritish jarayoni bo‘lib, unda Alloh tomonidan avvaldan vaqt va miqdor o‘lchamlari bilan me’yorlanib shaxslar ihtiyoriga berilgan moddiy va nomoddiy boyliklar bozor qonunlari asosida ob’ektiv taqsimlanadi va qayta taqsimlanadi.
Insoniyatning er yuzida paydo bo‘lishi tarixiga nazar tashlansa, bozor odamlar o‘rtasidagi boyliklarni maqsadli va o‘zaro manfaatli tarzda oddiy almashinuvi jarayonidan boshlangan. Hozirga kelib bozor alohida nazariyasiga va faoliyat mexanizmiga ega, yuqori darajada tartiblashgan murakkab infratuzilma shaklida namoyon bo‘luvchi dinamik muhitga aylangan bo‘lib, zamonaviy iqtisodiyot rivojini ob’ektiv belgilaydi.
Bozorning eng yuqori darajada rivojlangan turi moliya bozori hisoblanadi.
Iqtisodiyotning rivojlanishi tarixiga nazar tashlansa, moliya bozorini avvalambor insoniyat jamiyatida pulning paydo bo‘lishi va u bilan bog‘liq bozor munosabatlarini amalga oshirila boshlashidan shakllanishini ko‘rish mumkin. Asrlar davomida moliya bozori, uning mazmuni va unga oid tushunchalar shakllanib va uzluksiz rivojlanib kelmoqda. Bunga sabab, inson sivilizatsiyasining moliya sohasidagi tajribasini boyishi, unda shaxslarning (yuridik va jismoniy) moliyaviy munosabatlari va qiziqishlari kengayib, maqsadlari va faoliyat turlari ortib, manfaatlari tobora o‘sib, ularning xaq- xuquqlari borgan sari mustahkamlanib va ta’minlanib borishidadir.
Moliya bozorini, umuman olganda, quyidagicha ta’riflash mumkin: moliya bozori – bu monetizatsiyalashgan real investitsion bazisga ekvivalent moliyaviy instrumentlar bilan bog‘liq tashkillashgan iqtisodiy-xuquqiy mexanizm bilan ta’minlangan munosabatlarni maqsadli amalga oshiruvchi, iqtisodiyot sub’ektlari uchun zaruriy bozor sharoitlarini yaratib beruvchi majmua sifatida namoyon bo‘luvchi tizim. Ushbu tizim mexanizmi iqtisodiyotning barcha sub’ektlari tomonidan ularni har birining alohida manfaatli maqsadlari doirasida harakatga keltiriladi.
Moliya bozori orqali mamlakatda pul va moliyaviy resurislar taqsimlanadi va qayta taqsimlanadi.
Iqtisodiy isloxotlarni chuqurlashtirish sharoitida moliya bozorining roli va axamyati ortmoqda va bu rivojlanish orqali iqtosodiyot barqaror o‘sishi xamda axoli to‘rmish darajasi yaxshilanib bormoqda.
Moliya bozoroni rivojlanishi bo‘ albatta sho‘ mamlakat uchun qo‘shimcha kapital oqib kelishiga turtki bo‘ladi.
Iqtisodiyotni bozor munosabatlariga o‘tishi natijasida moliya bozori sifatan yangi ma’noga ega bo‘ladi. Vaqtincha bo‘sh pul mablag‘larini jalb etishda, hamda ulardan foydalanishda moliya bozorining axamiyati beqiyos katta bo‘ladi. Moliya bozorining asosiy tarkibiy qismiga quyidagi bozorlar kirishi mumkin:

• 
  pul-kredit (bank va boshqa kredit tashkilotlari kapitallari) bozori;
  
• 
  qimmatli qog‘ozlar (fond, kapitallar) bozori;
  
• 
  valyuta va unga tenglashtirilgan avuarlar (qimmatbaho metallar, kamyob elementlar, san’at asarlari va h.k.) bozori;
  
• 
  sug‘urta va pensiya fondlari bozori, lotereya o‘yinlari instrumentlari.