Роман Тошкент «O‘zbekiston» 2016 Рус тилидан Ортиқбой абдуллаев таржимаси

2-Сеньор Президент

---

18
ФАРИШТА
Пелеле ифлос қоғозлар, чарм қийқимлар, латта-
путталар, бузуқ зонтиклар, йиртиқ шляпалар, чинни 
буюмлар, занглаган кастрюлкалар, сочилган сурат
-
лар, ийиғи чиққан муқовалар, шиша бўлаклари, тешик 
бошмоқлар, эски кўйлаклар, тухум пўчоқлари, увада 
пахталар, сарқитлар орасида алаҳсираб ётар эди. Ҳозир 
ўзини катта саройда кўрмоқда, ён-атрофида ниқоблар 
ўтиришибди; уларга синчиклаб тикилди ва бу башара
-
лар хўрозлар жангини томоша қилишаётганини кўрди. 
Очиғини айтганда бу оддий жанг эмас, росмана гулхан – 
қоғозлар ёнмоқда. Жангчилардан бири томошабинлар
-
нинг жонсиз нигоҳлари остида товуш чиқармай ўлди, 
қон доғлари қотиб қолган қийшиқ оёқларни кўриш жуда 
мароқли. Ароқ ҳиди. Тамакининг қора тупуги. Калла-
поча. Даҳшатли ҳордиқ. Ўтмаслашасан. Телбалашасан. 
Қуёш қовуради. Шиппак кийган кимдир уни уйғотиб 
юбормаслик учун авайлаб тушига киради.
Бу – онаси. У ароқхўр билан яшайди. Эри хўроз 
уриштириб тирикчилик қилади. Гитарани яхши чалади. 
Тирноқлари худди чақмоқтошдек. Онасини кўп қий-
найди, рашк қилади. У билан яшаш оғир, аммо чидайди, 
ўғли ногирон бўлиб туғилди. Ғийбатчи хотинлар (бошқа 
ким ҳам билсин) бу ойга боғлиқ дейишади. Қийналиб 
кўзи ёриди, кўз олдида чақалоқнинг ойга ўхшаган икки 
ғуррали боши айланиб турибди, ҳолдан тойган аёл, 
ароқхўр бақиради, тупуради, ҳиқиллайди, йиғлайди, ке
-
киради.
Пелеле онасининг оҳорланган юбкаси шилдира-
шини, орқасидан увлаб чопаётган шамол ва барглар ши
-
вирини эшитади.
Онасининг сийнаси юмшагандай бўлди. Унга ҳаёт 
берган вужуд худди босма қоғоз сингари баданидан 
жароҳатларни сўриб ола бошлади. Қандай роҳат, жим
-
житлик, ҳеч ким безовта қилмайди! Ҳеч ким ғашига тег
-
майди. Оқ гул! Оппоқ гул! Уни силайди. Эркалайди... 

---

19
Олисдаги жарликдан ароқхўрнинг қўшиғи таралади:
– Наҳотки йўқ бўлса...
Наҳотки йўқ...
Наҳотки йўқ конфет, конфетжон.
Урушқоқ хўрозман мен, болажон,
Агар чангал солсам болажон,
Қанотини юлиб оламан, болажон!
У бошини кўтарди, товуш чиқармасдан:
– Кечир, онажон, кечир! – деди.
Соя юзларини силади, нолишларини тинглаб майин 
жавоб қайтарди:
– Кечираман, болам, кечираман!
Ичкилик йўлдан урган ароқхўр отаси олис-олислар
-
да куйлар эди: 
Мен яшайман...
Яшайман бугун...
Бабоқ товуқ билан яшайман;
Агар юкка
1
яхши бўлса,
Ҳузур топар юрагим, жисмим!
Пелеле эркаланади:
– Ойижон, дилим оғрийди!
Соя юзини оҳиста силаб, нолаларига ҳамдард бўлади:
– Болажоним, дилим оғрийди!
Овозида бахтиёрлик нашидаси сезилмайди.
Шундоқ ёнгинасига қарағайнинг ёқимли, жилғадек 
майин сояси тушади – тупроқни ўпади. Қарағай шохида 
қушча сайрайди, қушча эмас – олтин қўнғироқ.
– Мен ҳаёт гулиман, жаннат қушларининг олмаси-
ман, ярмим – ёлғон, ярмим – чин. Мен атиргулман, мен – 
олмаман, ҳаммага кўзимни бераман, бир кўзим – чина
-
кам, бир кўзим – шиша. Шиша кўз билан қараганлар 
ифлос нарсаларни кўрадилар, чинакам кўз билан 
қараганлар – беғубор нарсаларни кўрадилар. Чунки 
улар ҳақиқий кўз билан қарайдилар. Мен ҳаёт гулиман, 
жаннат қушларининг олмасиман, барча ҳақиқатларнинг 
уйдирмасиман, барча эртакларнинг мағзи – моясиман.
1
Юкка – доим ям-яшил ўсадиган дарахт; баргидан каноп, чипта, 
қоғоз тайёрланади.

---

20
Шунда у онасини қўйиб, дорда ўйнаётган раққо са-
ларга қараб югуради. Ялтироқ кўйлакли аёллар ёлла
-
ри узун учқур арғумоқларда елдек учадилар, ёл эмас – 
йиғлоқи мажнунтол. Гуллар ва хитой фонарлари билан 
безатилган аравачалар тош йўлда маст одамга ўхшаб 
чайқалиб боради. Масхарабозлар мунчалар ифлос! Тур
-
ли-туман ноғорачилар, сурнайчилар, созандалар. Қи-
зиқчилар гулдор дастурномаларни тарқатадилар. Рес-
публика Президенти, Ватан Қаҳрамони, Улуғ Либерал 
Партия Доҳийси, Ёшлар ҳомийси шарафига улуғвор Тан
-
тана.
...У довдираб баланд устунларга тикилади. Дор 
раққосалари уни қандайдир бино ичидаги оч яшил 
бўшлиққа ташлаб юборадилар. Пардалар қоқилган 
ўриндиқлар осма кўприк сингари чайқалади. Тавба қабул 
қилувчилар лифтга ўхшаб бир юқорига, бир пастга тавба
-
хоналар тиним билмай руҳларни таший дилар. Юқорида 
олтин шар устида фаришта, қуйида етти шохли шайтон. 
Токчадан Биби Марям чиқиб келади, у деразадан тушган 
нур каби зални айланади ва нима учун келганини маълум 
қилади. Пелеле у билан – мана шу уй бекаси, фаришта
-
лар сарвари, худо суйган малоикаларнинг ақл-заковати, 
камбағал одамларнинг мурувватпаноҳи билан мамнун 
суҳбат қуради.
Юксак нуфузли хонимнинг бўйи бир метр ҳам кел
-
майди, аммо илоҳий хилқат экани ҳаммага маълум. Пе
-
леле қўли билан имо-ишоралар қилиб, мум шимгиси ке
-
лаётганини билдирди, у майин жилмайиб, меҳробдаги 
шамлардан бирини олишга рухсат берди. Кейин ку
-
муш ёқасини тўғрилаб – бўйи уникидан паст эди – Пе- 
лелени қўлтиғидан олди ва ирмоқ ёқасига етаклади. 
Сувда тилла балиқлар сузарди. Шимиб ўтир деб қўлига 
камалакни ушлатиб қўйди. Қандай роҳат! Тилидан 
товонигача лаззат оғушига чўмди. Умрида бунақаси 
бўлмаган: мум шимаяпти, хушбўй камалакни сўраяпти, 
балиқчаларга қарайди, онаси эса лат еган оёғини уқалаб 
мулойим гапиради: «Вақир-вуқир қурбақа, бечора кам
-
пирни қўлла, болагинамни тузатиб, олис-олисга йўлла». 
Бахтиёр дамлар келди – ахлатхонада ухлаб қолди.

---

21
Бахтнинг умри қисқа. Сутранг сўқмоқдан ит етак-
лаган ўтинчи тушиб келди: елкасида бир қучоқ ўтин, 
ўтинни курткасига ўраб олган, қўлида ёш боланинг 
ўйинчоғига ўхшаган узунчоқ пичоқ. Ўра чуқур бўлмаса-
да, ғира-ширада жуда катта кўринади; тубини соя 
босган. Ўтинчи атрофга аланглади. Изидан келишяп
-
ти! Кимдир борга ўхшайди. Ит жунини ҳурпайтириб, 
худди шайтонга дуч келгандек ғингшиди. Шамол 
ғижимланган қизғиш қоғозларни айлантириб ўйнайди. 
Осмон жуда узоқ, кўм-кўк, гулчамбарлар билан беза-
тилган баланд қўрғонни эслатади; қузғунлар эриниб 
учиб юради. Ит Пелеле ётган чуқур ёнига чопиб кел
-
ди. Ўтинчи қўрқувдан қотиб қолди. Ит орқасидан аранг 
юриб борди – ўликдек чўзилиб ётган ким ўзи? Оёғи 
билан оҳиста туртди – шунча шиша синиқлари кириб 
кетмаганини қаранг. Бу бадбўй, сассиқ ўрага қоронғида 
йиқилиб тушганмикан?..
Елкасидаги шох-шаббаларни ерга қўймай (қўрқув-
нинг кучини кўринг!) оёғи билан туртиб кўриб, ўрадаги 
одам тирик эканини сезди. Юқорида, қарағайзорлар 
орасидан қадам товушлари эшитилди. Ўтинчи ўзи-
ни йўқотиб қўяёзди. Э, парвардигор, қўриқчилар бўл-
масин!.. Ҳа... Фақат шу етмай турганди...
– Жим ёт! – қичқирди у. Ит тинчимади, биқинига
бир тепди. – Мана сенга!.. Йўқол!
Қочиш керак!.. Йўқ, тутиб олишади – нега қочдинг 
деб қийин-қистоққа солишади. Нима деганда ҳам 
қўриқчи-да... У ярадорга юзланди.
– Ўрнингдан тур, ёрдам бераман!.. Вой сен-ей, ўлди-
ришмаганига шукур қилавер. Мендан қўрқма, додла
-
ма, сенга ёмонлик қилмайман... Ўтиб кетаётиб кўриб 
қолдим, аҳволинг бу...
– Кўриб турибман, сен уни кўтараяпсан, – ногоҳ 
орқадан овоз эшитилди:
– Мен ҳам кўриб қайтиб келдим. Бу таниш одам 
эмасмикин? Уни бу ёққа чиқар...
Ўтинчи орқасига ўгирилди ва қўрққанидан чайқалиб 
кетди, нафаси бўғзига тиқилди, ярадорни қўлидан ту
-

---

22
шириб юбораёзди. У билан фаришта гаплашмоқда 
эди – бадани мармардек оқ, сочлари тилларанг, оғзи 
кичкина, юзлари аёлларникидек нафис, кўзлари тим-
қора. Бошдан-оёқ кулранг кийимда. Булутга ўхшайди, 
қарамасанг кўрмайсан. Жажжи бармоқлари ингичка, 
бир қўлида ҳасса, бир қўлидаги шляпаси худди каптар
-
нинг ўзи.
– Фаришта!.. – Ўтинчи бақрайиб қолди. – Фаришта... –
такрорлади у, – фаришта.
– Кийимларингизга қараганда камбағалга ўхшай-
сиз, –деди фаришта. – Сизларга осон эмас!
– Нима десам экан?.. Мисолга олсак, мана мен, 
тўғриси, бой эмасман, аммо ишим бор, хотиним ҳам, 
кулбам ҳам бор, худога шукр, яшаб турибман, – фариш-
та ҳозир уни тахтга ўтказиб қўядигандек тилёғламалик 
қилишга тушди ўтинчи. У олтинга ботиб юради, қизил 
ридо кияди, олтиндан тишлар қўяди, ҳассаси олмосдан 
бўлади. Чиқиндихонада тургани бир лаҳза хаёлидан 
чиқиб кетди.
– Азоб тортяпти, – Пелеленинг алаҳлашлари эши-
тилмасин, деб баланд овозда гапирди фаришта.
– Буни нимаси азоб. Биз камбағал бўлсак ҳам жуда 
итоаткор халқмиз. Қисматимиз шундай! Ўқимишли 
одамларнинг йўриғи бошқа. Кампирим ҳеч бўлмаса як
-
шанба кунлари қанотим бўлса-ю, учиб юрсам деб орзу 
қилади.
Тик сўқмоқдан юқорига кўтарилиб чиққунларича 
ярадор икки-уч марта ҳушидан кетди. Дарахтлар хитой 
раққосаларининг қўллари каби гоҳ юқорига кўтарилар, 
гоҳ пастга тушар эди. Уни судраб бораётган одамлар 
ўзаро гаплашишар, сўзлар полда эмаклаётган маст 
одамлар сингари бир-бирига қоқилиб, айланиб юрар 
эди. Қандайдир катта қора нарса юзини тирнайди. Ку-
йиб кул бўлган тушларини совуқ шамол сидириб кетди.
– Хотининг якшанба кунлари қанотли бўлишни 
хоҳлайдими?.. – сўради фаришта. – Агар қанот берсам, 
уни нима қилишини билмай қоларди.

---

23
– Буниси тўғри. Дарҳақиқат, у сайрга чиқардим, дей
-
ди. Ёки бўлмасам, мен билан ғижиллашиб қолганида 
сендан қочиб, учиб кетардим, дейди.
Ўтинчи тўхтаб, курткасининг этаги билан терларини 
артди.
– Уҳ, оғир экан!
Фаришта таъкидлади:
– Сайрга чиқишга оёқнинг ўзи кифоя қилади. Қочиш 
учун... қаноти бўлгандаям ҳеч қаёққа кетмаган бўларди.
– Рост айтасан, қаергаям кетарди. У қисматидан 
сира норози бўлмаган. Фақат аёл зоти шунақа қушки, 
қафасга солмаса, тутиб туролмайсан. Бошида таёқ сини
-
ши керак, ҳа... – Шу чоқ фаришта билан гаплашаётгани 
эсига тушди ва шоша-пиша хатосини тўғрилашга урин
-
ди. – Фақат худонинг хоҳлагани бўлади... шуниси аниқ...
Фаришта жавоб бермади.
– Ким бу бечорани шу аҳволга солдийкин? – ўтинчи 
ғамгин оҳангда, гапни бошқа ёққа бурди.
– Ёмонлар тўлиб ётибди...
– Тўғри айтасан, бунақа ишларга устаси фаранглар 
ҳамма жойда топилади... Ҳа... Шунчалик шафқатсизлик 
қилишганки...
– Юзига пичоқ санчиб, ахлатхонага ташлаб ке-
тишибди...
– Шубҳасиз, бошқа яралари ҳам бор.
– ...Ўйлайманки, устарадек ўткир пичоқ билан ла
-
бини кесишган. Кейин чуқурга ташлашган, сувга ботиб 
ўлсин деб...
– Ҳа, осмон билан ер ўртасида...
– Шуни айтаман-да...
Жарлик тугади, қузғунлар дарахтларга тизилишган. 
Қўрқув оғриқдан кучли. Пелеледан садо чиқмас, танаси 
шалпайиб қолганди.
Шаҳардан текисликка қараб ёқимли, майин, сарин 
шамол эсади.
Фаришта соатига қаради, ярадорнинг чўнтагига бир 
неча танга солиб қўйди-да, ўтинчи билан мулойим хайр
-
лашиб, тез жўнаб кетди.

---

24
Ҳаво ёришди. Қоронғи театр залида гугурт 
чақилгандек атрофда электр чироқлари ёнди.
Ғира-ширада илондек буралиб бораётган сўқмоқ 
сомон ҳиди уфуриб турган гувала деворли омборлар, 
қишлоқ уйлари, бадбўй отхоналар ва пичан сотилади
-
ган, қоронғи бурчакларида майхўрлик қилинадиган 
қовоқхоналарга бориб тақалди.
Ўтинчи дуч келган биринчи уйга ярадорни олиб кир
-
ди ва касалхонага қандай боришни тушунтирди. Пелеле 
лоақал ким ёрдам берганини кўриш учун киприклари
-
ни кўтарди, мадорсиз нигоҳи бўм-бўш кўчадаги ёпиқ 
эшикларга тикандек қадалди. Узоқдан бурғу чалинди; 
қаердандир қўнғироқнинг ибодатга чорловчи ғамгин
садоси таралар эди: Жим-жим! Жим-жим!..
Қаноти синган қузғун қоронғиликда судралар эди. 
Пелелени қўрқув босди. Ярадор қушнинг аччиқ ноласи 
унга ёмон аломат бўлиб туюлди. У зўр-базўр ўрнидан 
туриб, деворни, қўзғалмайдиган, лиқиллаб турган де
-
ворни ушлаб, инқиллаб-синқиллаб судралиб қадам таш
-
лашга уринди. Тун совуғи билан тўйинган муздек ша
-
мол юзига урилди. Инграш ҳам азоб бермоқда эди.
Ўтинчи ҳовлисига кириб, ҳар галгидек ўтинни ерга 
ташлади. Анча олдин етиб келган ити эркаланиб унга 
суйкалди. Уни итариб юборди ваа шляпасини ҳам еч
-
май, курткасини елкасига ташлаган кўйи кўршапалакдек 
овоз чиқармай ичкарига кирди, ўчоқ олдида ивирсиб 
қотирма пишираётган хотинининг олдига келиб, бугун
-
ги саргузаштини сўзлаб берди:
– Ахлатхонада фариштани кўрдим...
Аланга сомон деворда, қамиш шифтда фариштанинг 
қаноти янглиғ титраб кўринар эди.
Мўридан буралиб-буриқсиб оппоқ тутун кўта-
риларди.