Ўрмончилик ” фанидан ўҚув-услубий мажмуа

Жуда иссиқсевар ўсимликлар.
Булар қаторига хандон писта, жилон 
жийда, бодомча турлари, бухоро бодоми, саксовул, қандим, қуёнсуяк, 
туранга, теракларнинг жанубий турлари, юлғун ва бошқаларни киритиш 
мумкин. Булар Республикамизнинг жанубий туманларида қуруқ тупроқли 
ерларда ўсади. 
Иссиқсевар дарахт ва буталар. 
Булар бақатерак, қоратол, юлғуннинг 
айрим турлари, жизғанак ва бошқалардир. Бу тераклар дарё водийларида 
тарқалган. 

---

38 
Совуққа ўртача чидамли дарахт ва буталар 
қаторига чиннитерак, 
кўктерак, ёввойи олма, нок, четан, толнинг айрим турлари, дўлана, ток, 
ампелопсис, тоғтерак, зич шох-шаббали терак, шилви турлари киради. Бу 
айтилган дарахт ва буталар тоғли туманларда 1600 метргача бўлган 
баландликларда ўсади. 
Қаттиқ совуққа чидамли дарахтлар
асосан тоғли ерларда ўсади. Улар 
сариқ қарағай, шренк қорақарағайи, зарафшон ва туркистон арчалари, четан, 
лаурбаргли тераклардир. Республикамизнинг баланд тоғларида, зич ва ўртача 
зич ўрмонзорлар ҳосил қилади. 
Ер шарида ёки бир мамлакат ичида ўрмонларнинг жойлашиши 
(тарқалиши) иқлим шароитига боғлиқдир. Иқлим классификациясига биноан 
ер шарида қуйидаги иқлим турлари бор. 
Тундра иқлими – энг иссиқ ойнинг ўртача ҳарорати 0 
0
С дан 10-12 
0
С 
гача бўлиб, асосан паст бўйли ўсимликлар ўсади. 
Тайга иқлимида – энг иссиқ ойнинг ўртача ҳарорати 10-20 
0
С дан 
иборат, йиллик ёғингарчилик миқдори 300-600 мм га тенг ва кўпинча ёз 
вақтида ёғади. Бу ерларда игна баргли ва кенг япроқли дарахтлар ўсади. 
Игна баргли ва кенг япроқли аралаш ўрмонзорлар ўртача зонаси 
иқлимида ўртача 4 ой иссиқ бўлади, ҳарорати 10-20 
0
С дан 22
0
С ни ташкил 
этади. 
Ўртача кенгликдаги муссон иқлимида қиш кам қорли бўлади, 
ёғингарчиликнинг асосий қисми 85-90 % иссиқ вақтда ёғади. 
Чўл ёки дашт иқлими – бу зонада ёз ойларининг харорати 20-33
0
С, 
ёғингарчилик эса 200-400 мм га тенг. Бу ерда дашт чўл ўсимликлари ўсади. 
Ўрта ер денгизи иқлими Бу зонанинг ёзи иссиқ ва қуруқ қиши эса иссиқ 
ва нам бўлади. 
Субтропик ўрмонлар зонаси иқлимида, ҳарорат қиш ойларида ҳам 2
0
С 
дан ортиқдир, ёғингарчилик кўп бўлади. 
Бу иқлим турларидан ташқари ер шарининг ҳар хил жойларида 
материклар ичидаги ўртача поясда иқлимлар-саҳролар, субтропик саҳролар, 
саванналар, тропик намли ўрмонлар иқлими турларига ажратилган. 
Бу тавсиф ўрмонларнинг ҳамда бошқа ҳар хил ўсимликларнинг 
тарқалиши ҳарорат ва намлик (ёғингарчилик миқдори) билан боғлиқлигини 
кўрсатади. Иқлим шароити ёмон мамлакатларда ўрмонлар умумий 
майдоннинг атиги 3% ини ташкил қилади (Жазоир, Сурия, Саудия 
Арабистони, Покистон, Марокаш, Судан, Ўрта Осиё республикалари, 
Афғонистон, эрон ва бошқалар). 
Г.Ф.Морозов ўзининг ўрмон тўғрисидаги назариясида ўрмонларнинг 
жўғрофий тарқалиши ёки жойланишини иқлим тупроқ шароитлари, ҳамда 
бир қатор бошқа экологик омиллар билан боғлайди. 
Ўрмонлар ҳар хил жўғрофий зоналарда ўсганлиги туфайли ўзининг 
таркиби, ўсиш тезлиги, тузулиши маҳсулдорлиги ҳамда хўжалик аҳамияти 
билан бир биридан фарқ қилади. 

---

39 
Дарахтларнинг жўғрофий ва табиий тарқалишини ҳисобга олмай, 
уларнинг табиий ўсиш зоналарини билмасдан туриб ўрмоншунослик ва 
ўрмончилик муаммоларини ечиб бўлмайди. 
Ер шарининг кўпчилик минтақаларида ўрмонлар ўзининг табиий 
холатини йўқотмоқдаки, бунда инсон томонидан кўрсатилаётган ҳар хил 
таъсирлар ёмон рол ўйнамоқда. 
Ўрмонлар жўғрофияси, ўрмон саноатини ривожлантириш масаласи 
билан боғлиқдир. Бундан ташқари, целлюлоза, қоғоз, кимё саноатининг 
баъзи тармоқлари ўзининг чиқинди ва қолдиқлари билан ўрмон массивларига 
салбий таъсир кўрсатмоқда.