Ўрмончилик ” фанидан ўҚув-услубий мажмуа

Топшириқ 
1.
Адабиётлардан фойдаланган ҳолда қуйидаги жадвал тўлдирилади (15 
та дарахт тури бўйича). 
25 - жадвал 
Ўрмон дарахт ва бута турлари уруғларининг тавсифи 
Дарахт ва бута 
тури 
Меваларининг тавсифи 
Мева пишиб 
етилиш вақти 
Уруғ ёки мевалар тарқалиш 
воситаси 
2.
Агар тажриба майдонларидаги ҳосилдорлик баҳоланганда қуйидаги 
натижалар олинган бўлса, умумий ўрмоннинг ҳосилдорлиги қандай? 
26 – жадвал 
Ўрмондаги тажриба майдонларидаги ҳосилдорлик 
Ҳосилдорлик 
Тажриба майдончаси 
1 
2 
3 
4 
ҳосилсиз 
кам ҳосил 
ҳосилсиз 
ўртача ҳосил 
ўртача ҳосил 
ҳосилсиз 
ўртача ҳосил 
яхши 
жуда ёмон 
ҳосил 
яхши 
яхши 
ўртача ҳосил 
жуда ёмон 
ҳосил 
ўртача ҳосил 
кам ҳосил 
ўртача ҳосил 
кам ҳосил 
ўртача ҳосил 
яхши 
ўртача ҳосил 
жуда яхши 
ҳосил 
яхши 
жуда яхши 
ҳосил 
жуда яхши 
ҳосил 
Мустақил тайёрланиш учун саволлар 
1.
Ўзбекистон ўрмонларидаги уруғдан табиий тикланиш ҳолати қандай? 
2.
Ўрмонларнинг уруғдан табиий тикланиши учун қандай тадбирлар 
амалга оширилади? 
ЎРМОННИ ВЕГЕТАТИВ ТАБИИЙ ТИКЛАНИШИ 

---

177 
Машғулотнинг қисқача мазмуни:
Ўрмонни вегетатив табиий 
тикланиши асосан, тўнка ва илдиз бачкиларидан содир бўлади. Баъзи 
турларда яхши шароитларда тупроққа тегиб қолган новдаларда ҳам вегетатив 
кўпайиш қайд этилади. 
Тўнкасидан кўпайиш асосан япроқбарглиларда (оқ қайин, тоғтерак, 
терак, граб, қорақайин, эман) кузатилади. 
27 - жадвал 
Табиий тикланишни баҳолаш шкаласи 
Категориялар 
1 гектардаги ишончли ёш ниҳоллар ва ўсмир дарахтлар, 
минг дона 
1 йиллик 
2 - 3 йиллик 4 - 7 йиллик 8 - 15 йиллик 
Яхши 
40 
10 
6 
4 
Қониқарли 
26 – 40 
6 – 10 
3 – 6 
2 – 4 
Етарли эмас 
15 – 25 
3 – 5 
1 – 2 
0,5 – 1,0 
Қониқарсиз 
15 
3 
1 
0,5 
Илдиз бачкилари – булар дарахт ва бута ёнлама илдизларидан ҳосил 
бўлган ёш ўсимликлар. Дарахт турларини вегетатив кўпайиш усуллари 
орасида бу усул аҳамиятлидир. Илдиз бачкилари “пропогатив” яъни нормал 
ўсиб турган дарахт илдизларидан пайдо бўлади. “Регенератив бачкилар” она 
дарахт кесилганда ёки зарарланганда ривожланади. Илдиз бачкилардан 
кўпайиш – бу ўсимликларни ташқи ноқулай омилларга реакциясидир. 
Илдиз бачкиси мудроқ ёки ёнлама куртаклардан пайдо бўлади. Дарахт 
яхши ўсиб турганда “мудроқ” куртаклар ўсмайди, лекин дарахт кесилса ёки 
ер устки қисми қуриб қолса (қурғоқчилик оқибатида), ушбу куртаклар 
уйғонади ва ўса бошлайди. Бачкиларни ўсиши она дарахт илдиз тизими 
билан чамбарчас боғлиқ. Тўнкадан ривожланган ёш ўсимликларни табиий 
сийраклашуви фаол кечади, дарахтлар балоғат ёшига етганда улардан 1 – 2 
тасигина қолади. Демак, “мудроқ” куртаклар дарахт ўсимликларнинг 
заҳираси ҳисобланади.
Узоқ вақт бачкилар бериш имкониятига қараб дарахтлар 4 гуруҳга 
ажратилади: 
1.
Узоқ вақт кучли бачкилар беради: жўка, каштан, эман, шумтол, 
қайрағоч, граб, заранг, терак, тол, жийда; 
2.
Узоқ вақт суст бачкилар беради: қорақайин; 
3.
Қисқа вақт кучли бачкилар пайдо қилади: қайин, қандағоч; 
4.
Бачкилар бермайди: барча нинабарглилар. 
Дарахт кесилганда тўнканинг пастлиги ундан ўсувчи бачкилар 
маҳсулдорлигига таъсир этади. Энг кўп бачкилар кузда – қишда кесилган 
дарахт тўнкаларидан баҳорда ривожланади. Баҳорда кесилган дарахтлардан 
ҳосил бўлган бачкилар ёзда ёғочлашиб улгурмайди ва кузги – қишги 
совуқларда қаттиқ зарарланади.