Rivojlantirishning ilmiy asoslari va muammolari ilmiy tadqiqot markazi xalqaro menejment

4.5. MERKOSURda xalqaro kompaniyalarning imkoniyatlari 
 
MERKOSUR 
Lotin 
Amerikasi 
mamlakatlarining 
(Argentina, 
Braziliya, Paragvay va Urugvay) 200 mln. aholiga va 1 trln. AQSh 
dollaridan ortiq YaMMga ega yirik va eng dinamik rivojlanib borayotgan 
savdo-siyosiy ittifoqidir. Bu mamlakatlarga qit’a aholisining 45 %i, jami 
YaMMning 50 %i, bevosita xorijiy investitsiyalarning 40 %i, Lotin 
Amerikasi mamlakatlari jami tovar aylanish hajmining 60 %i va tashqi 
savdo hajmining 33 %dan ortig‘i to‘g‘ri keladi.
1991-yilda MERKOSUR tashkil qilish to‘g‘risidagi Shartnomada 
istiqbolda to‘rtta mamlakat o‘rtasida o‘zaro savdodagi barcha to‘lovlar va 
tarif cheklovlarini bartaraf qilish, uchinchi mamlakatlarga nisbatan yagona 
boj tarifini o‘rnatish, kapital va ishchi kuchini erkin harakatlanishi, sanoat, 
qishloq xo‘jaligi, transport va aloqa sohalarida siyosatni muvofiqlashtirish 
valyuta-moliya 
sohasida 
strategiyani 
kelishish 
nazarda 
tutiladi. 
MERKOSUR Shartnomasi, shuningdek, 2000-yilgacha ko‘p tovarlar 
uchun (qurol va harbiy texnika, radioaktiv materiallar, nozik metallar, 
milliy madaniy boylik predmetlari bilan savdo bundan mustasno) notarif 
cheklovlarni tugatishni ko‘zda tutadi. 
Integratsiya jarayonini boshqarish uchun milliy boshqaruv organlari,
tashqi ishlar vazirlaridan tarkib topgan Umumiy bozor kengashi, ijroiya 
organi – Montevideoda doimiy faoliyat ko‘rsatuvchi shtab-kvartiraga ega 
bo‘lgan Umumiy bozor guruhi, shuningdek, shu guruhga bo‘ysunuvchi 10 
ta texnik hay’atlar tashkil etilgan. Bu hay’atlar tashqi savdo, bojxona 
tartibi, yer usti va suv transporti, sanoat texnologiyalari, qishloq xo‘jaligi 
va energetika masalalari, shuningdek, texnik me’yorlar valyuta va 
makroiqtisodiy siyosat bilan shug‘ullanadi. A’zo mamlakatlar o‘rtasida 
savdo nizolarini hal qilish uchun maxsus organni tuzish bo‘yicha choralar 
amalga oshirilmoqda.
MERKOSURning amal qilish natijalari ushbu bojxona ittifoqi 
tuzilishi yakunlanmaganligiga qaramay, integratsion guruhning ma’lum 

---

113 
yutuqlaridan dalolat beradi. Blok ichki eksport hajmi 1991-1998 yillarda 
to‘rt barobar o‘sdi, shu davr ichida integratsion guruh a’zo 
mamlakatlarining uchinchi mamlakatlarga umumiy eksporti 30 %dan 
ortiqroq o‘sdi. Shu davr ichida MERKOSURdan tovarlar olib chiqishning 
umumiy hajmida blok ichki eksportining ulushi 9 dan 20 % gacha o‘sdi. 
MERKOSUR miqyosida o‘zaro tashqi iqtisodiy aloqalar kengayishi 
uchinchi mamlakatlardan kiritilgan xorijiy investitsiyalarga ham tegishli. 
Masalan, Argentinada avtomobil zavodi qurilishiga 100 mln. AQSh 
dollari kiritgan “Toyota motors” Yapon korporatsiyasi bu mamlakatda har 
yili 20 ming yengil yuk tashuvchi-pikaplar ishlab chiqarishni 
mo‘ljallagan. Bu avtomobillarning yarmini Braziliyaga Braziliya 
korxonalarida ishlab chiqilgan butlovchi mahsulotlar evaziga olib chiqish 
ko‘zda tutilgan.
MERKOSURda integratsion jarayonlar a’zo mamlakatlar o‘rtasidagi 
qiyinchiliklar va ziddiyatlar bilan birga rivojlanmoqda. Masalan, uchinchi 
mamlakatlardan importga yagona tashqi tariflar o‘rnatilgan muddatlarda 
kelishilmadi. MERKOSUR a’zo mamlakatlari umumiy YaMMining 90 
%iga to‘g‘ri keladigan Argentina va Braziliya o‘zining yaratilayotgan 
yuqori 
texnologik 
sanoat 
tarmoqlarini, 
ya’ni kompyuterlar va 
telekommunikatsiya uskunalari ishlab chiqarishni xorijiy raqobatchilardan 
himoyalashga alohida e’tibor bermoqda. Xususan, 90-yillar o‘rtalarida 
Braziliya uchinchi mamlakatlar bilan elektron, neftkimyo sanoati va og‘ir 
mashinasozlik mahsulotlari bilan savdo qilishda import bojlarini 35 % 
darajasida, Argentina 12 % darajasida, Braziliya va Argentinaga 
texnologik bog‘lanib qolishdan xavfsirayotgan Urugvay va Paragvay 
minimal boj to‘lovlari kiritishni yoqlab chiqdilar.
YeI, NAFTA, ASEAN va MERKOSUR miqyosida integratsion 
jarayonlarning rivojlanishi xalqaro iqtisodiy integratsiya xalqaro 
kompaniyalarning strategik imkoniyatlarini quyidagi yo‘nalishlarda 
kengaytirayotganligidan dalolat bermoqda: 
1) eksportdan importni qoplovchi mahsulotlar ishlab chiqarilishini 
tashkil qilish bilan bevosita xorijiy investitsiyalarga o‘tish; 
2) kapitallar va tovarlarning erkin ko‘chishi sababli BXI 
samaradorligini oshirish; 
3) BXI o‘sishiga bog‘liq ravishda ishlab chiqarish va xizmatlar 
ko‘rsatish hajmining ko‘payishi; 
4) kompaniyalar birlashishi uchun imkoniyatlarning kengayishi.