Rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali kompyuter injiniringi fakulteti

ROLLBACK 
operatori ishlatilgani kabi).
Dastlab tranzaksiyaning
ANSI/ISO 
modelini tijorat MBBTlari
amalga oshirgan bo`lsa, keyinchalik
SYBASE 
MBBTda qo`shimcha
amallar kiritilgan kengaytirilgan tranzaksiya modelini ishlab chiqdi.
Kengaytirilgan modelda quyidagi to`rt amal qo`llaniladi:
−
BEGIN TRANSACTION 
tranzaksiya boshlanganini e`lon qiladi;
−
COMMIT TRANSACTION 
operator tranzaksiyaning muvaffaqiyatli
yakunlanganini e`lon qiladi;
−
SAVE TRANSACTION 
operator tranzaksiya ichiga saqlash, ya`ni
ushbu operator bajarilayotgan vaqtda MBning oraliq holatiga mos
joyiga saqlash nuqtasini yaratadi. Tranzaksiyada saqlash nuqtalari
ko`p bo`lishiga bog`liq
Save Transaction 
operatori nomga ega
bo`lishi mumkin;
−
ROLLBACK 
operatorida ikkita modifikatsiya bor. Agar bu operator
qo`shimcha parametrsiz ishlatilsa, butun tranzaksiyani orqaga
qaytaradi (bu holat
ANSI/ISO 
modelidagi
Rollback 
operatori bilan bir
hil bo`ladi). Agar operator qo`shimcha parametrli va
ROLLBACK B
kabi yozilgan bo`lsa, tranzaksiyadagi
B 
saqlash nuqtasigacha
amallarni qisman qaytaradi.

---

.

---

. 

---

.

---

Ma’lumotlar
bazasini administratorlash va xavfsizligini
ta’minlash.
•
Kompyuter axborotini himoyalash muammolari bo`yicha 70 – 80
yillarda o`tkazilgan, keyinchalik turli ilovalarda rivojlantirilgan va mos
standartlarda qayd etilgan tadqiqotlar
axborot xavfsizligi
tushunchasining
tarkibiy elementlari sifatida quyidagilarni belgilaydi:
-
konfidentsiallik
(ruxsatsiz foydalanishdan himoyalash);
-
yaxlitlik
(axborotni ruxsatsiz o`zgartirishdan himoyalash);
•
-
foydalanuvchanlik
(axborot va resurslarni ushlab qolinishidan
himoyalash, buzilishdan himoyalash, ishga layokatliknihimoyalash).
Axborot xavfsizligi tarkibiy elementlariga mos
tahdidlar
qarshi
turadi. Tahdid deganda axborot xavfsizligiga bevosita yoki bilvosita zarar
yetkazishi mumkin bo`lgan kompyuter tizimiga amalga oshirilgan yoki
oshiriluvchi ta`sir tushuniladi. Taxdidlarni axborot xavfsizligini
buzuvchi
(buzg`unchi) 
amalga oshiradi yoki amalga oshirishga urinadi.
Axborot xavfsizligiga u yoki bu tahdidlarni amalga oshirish bo`yicha
buzg`unchi imkoniyatlari komplekcining formallashtirilgan tavsifi yoki
ifodasi
buzg`unchining (niyati buzuqning )modeli
deb ataladi
.
Kompyuter tizimida axborotning himoyalanganligini ta`minlash
bo`yicha tashkiliy-texnologik va dasturiy-texnik choralar kompleksining
sifatiy tavsifi
xavfsizlik siyosati
deb ataladi. Xavfsizlik siyosatining formal
(matematik, algoritmik, sxemotexnik) ifodasi va ta`rifi
xavfsizlik modeli
deb ataladi

---

•
Identifikatsiya
(Identification) - foydalanuvchini uning
identifikatori (nomi) bo`yicha aniqlash jarayoni. Bu foydalanuvchi
tarmoqdan foydalanishga uringanida birinchi galda bajariladigan
funksiyadir. Foydalanuvchi tizimga uning so`rovi bo`yicha o`zining
identifikatorini bildiradi, tizim esa o`zining MBda uning borligini
tekshiradi.