Rivojlantirish, mamlakat ishlarida ular bilan kyengashib ish ildi l

Alisherga navkar sifatida yurib, X^usayn Boy^aroga maʼlumot tashuvchi josus bu suzlarning birini ^oldirmay yozib oldi va podsho^ga yetishtirdi. Bu vosyeadan xabardor bulgan XUsayn Boykaro Muxammad Valibyekni cha^irtira- di va unga gazab silib: «Agar ^ususing va ajdoding monye bulmasa edi, kulingni kukka sovurardim. Tyez izingga saytib, ul.^aromzodani shaxardan suv», dyedi.
Muxammad Vzlibyek Xojai Chinorni chasirtirib oldi. ni yotsizib yuz tayos urdirdi va shaxardan badarga sildi. lishyer uzining bu ishi bilan Xirot xalsini bir katta gazandadan sutulishiga yordam byerdi.
Alisher Navoiy vazirlikdan bushagandan keyin kizgin adabii, ijodii ishga byerildi. Uzining yirik badkiy
rlari ustida ishladi. Shu bilan birga obodonchilik, ^U-
„uvchilik ishiga katta a^amiyat byeradi. Otasidan
& myerosni va uning daromadlarini Madrasa ,?Gom
kasalxona, kutubxonalar solishga, eski binolarni ZZl tIshg'a sarf etd"' m
Alisherning 1476 iillardan boshlab ^irotda kurgan binolari katta ma^alla tashkil etadi. Injil na^ri buiida ni^oyag ziynatli va nafis sanʼatlar bilan ishlan* gan madrasani «Ixlosiya»ni soldirdi va unga katta va^f byelgiladi. Bu madrasada zamonning ato^li olimlari- dan Amir Bur^oniddin Atoullo^ Nishopuriy, ^\ozi Ix- tiyoriddin Xasan Turbatiy, Amir Murtoz, ustoz Muxam¬mad Nizomiy kabilar darye byerardilar.
Alisherning Injil yo^asida soldirgan blnolaridan yana biri xona^o^ «Xalosiya» bulib, ajoyib manzarali bino edi. Bu yerda ^am Amir Jaloliddin Agiliy, Amir Sadriddin Mash^adiy. Xuja Imodiddin Abxariy kabi mash^ur olimlar darye byerardilar. «Shifoiya» madrasasi esa «Xalosiya»ning garb tomonida bulib, buning binola- ri ^am goyat mu^tasham va guzal edi Un da atosli tabib Mavlono Giyosnddin Muxammad binni Mazlono Jalolid¬din ilmi tibdan darye byerar edi.
Alisher bu madrasalardan tashkari u^irot sha^rining ichida madrasai «Nizomiya» va Marvda madrasai «Xisra- viya»larni bino ^ildirgan edi. Bu binolar 1480 yillar orasida ^urilib tamom bulgan edilar. Xondamir bu mad- rasalarda minglab talabalar u^iganini, talabalar fasat usish bilan mashgul bulsinlar uchun Alisherning ularga nafasalar tayin etganini va talabalar orasidan katta olimlar yetishib, shu madrasada darye byerganlarini suzlaidi.
Alisherning XiRotDa soldirgan binolaridan yana bir mu^imi «Unsiya» edi. Bunda Alisherning uzi yashardi va ^u yerda mukammal bir kutubxona yuzaga kyeltiradi. Ьu xonadan zamonning barcha ilm va sanʼat egalari kyeng
dalanganlar.
Davlatshoh Samarqandiyning «Tazkiratush-shuaro»sida Alisher Navoiyning soldirgan, tuzatgan binolaridan yana bir sanchasi kursatilgan. Bulardan bir sismi turli yul- lar ustida solingan rabotlar (karvon saroyla^r)dir. ra- botlardan mu^imlari: Xuroson va Astrobod yulida Dar- bondga yasin joyda soldirilgai «Raboti ishs», Tuye va Xirot yullarida «Raboti Sangbast», Nishopur yonida «Ra¬boti Dyerobod»lardan iborat edi. Bulardan tashsari Xy- rotda shoir R\osim Anvorning mozori ustiga soldirilgan bino, Nishopurda shoir Farididdin Attor uchun soldi¬rilgan saganalar ^am Alisherning gayrat. va tashabbusi bilan vujudga kyelgan edilar. Bu binolarning ^ammasi ^am shars arxityekturasining eng chiroyli namunasidan ^isob- lanadilar. Alisher bu binolarni abadiy xotira silib soldirish uchun katta vasf ajratgan edi.
Alisher suvsiz yerlarga suv chisarish ishiga ^am axa- miyat byerdi. U, Tuye viloyatining yusorisidagi Chashmai G u- list bulogidan Mapsadga suv kyeltirish uchun un tosh kyela- digan aris sazdirishga kirishgan edi.
Alisher Navoiyning buyuk masyeadlaridan biri ilm- sanʼat va adabiyotni rivojlantirish, uni xal^a ya^in z^ilish edi. Shuning uchun zamonasining olimlari, adib- larini uz atrofiga uyushtirdi. Ularga moddiy vʼ maʼna-> viy yordamlar byerib turdi.
Navoiyning uyi madaniy-adabiy, ijodiy ishlarning saynagan yeri edi. Dyeyarli xar kun shoirlar, adiblar, olim- lar bu yerga tuplanar edilar. Bu uyda buladigan adabiy majlislar, shyeʼriy musobasalar, tansidlar ijodchilar- ning fikriy usishlariga, sobiliyatlarining utkirlashi- shiga katta yordam byerar edi Navoiy talantli yozuvchilar- ni, sanʼatkorlarni ^immatli ^adyalar bilan mukofotlar edi* Misol uchun Vosifiy tomonidan «Badoyiul~va^oye»da taʼriflangan mukofotni kursataylik Alisher zamonasi¬ning mash^ur artisti ^ajvchi Abdulvosining talantini
tasdirlab; uni un ming tanga pul, ziynatli egar-anjomi bylan bir ot, iigirma ^avat eng yaxshi movutdan (sukuol L ^ilingan chakmon bilan mukofotladi. UPURlot)
«Bobirnoma» muallifi Alisherning uzi kup yaxshi nyap salar ixtiro kilganini suzlab, w kishi w ishda bio narsa ijod ^ilsa, u narsalarning rivojlanishi uchun Ali- shyerga nisbat byerur edilar, dyeydi.
Bu Alisherning olimlar, sanʼatkorlarga z^urmati va ularning ishini tasdir egishining bir namunasidir. Ayus- li olimlar, x>urmatga loyis bulgan sanʼatkorlar uz ^omiya- lariga yusori ^urmat yuzasidan e$ar vast uz ijodlarini bu ilm-sanʼat ^omiysi nomiga bagishlash bilan faxrlanardi- lar.
Alisher ismiga bagishlangan ilmiy-tarixiy asarlar- ning nomi uzun ruyxatni tashkil etadi. Bu urinda biz ulardan baʼzilarini kursatib utishni munosib kuramiz.
Zamonasining katta ilm arbobi Muxammad Nizomiy uzining dyeyarli ^amma asarini Alisherga bagishlagandir. Atoullo^ Asiliy uzining «Ravzatul-a^bob»ini, Kamolid- din XUsayn Voiz «Tafsiri forsiy» sini, Xuja Imomid- din Abxariy «Sha^ri mushkot»ni, Darvyesh Ali tabib «Tazkiratul-nufus» inshosini bulardan bopщa yana Kamo- liddin Masʼud Shyervoniy, Abdurazzoq Kirmoniy, Xuja Abulqosim Abullaysiy va boshsalar am uzlarining arab tili, fi^, manti^, riyoziyot, tarix, astronomiyaga oid il- miy asarlarini Alisher nomi bilan ziynatlaganlar.
Mash^ur tarixchi Mirxond uzining «Ravzatus-safo»si- ni, uning ugli Xondamir «Maosirul-muluk» va Xulosa- tul-axbor» nomli asarlarini Alisherning tashvisi va ya;imoyasi bilan yozgan va unga bagishlagan edilar.
Alisherga bagishlangan asarlar orasida adabii asar- lar z^am alo^ida ax;amiyatga egadirlar. Zamonasining eng katta shoiridan tortib, yosh yozuvchisiga sadar uz asarini uning nomi bilan yasatishni orzu ^ilar edilar. Alisher
P
ning dusti va ustodi Abdura^mon Jomiy uzining kut> asarida Navoiyning nomini ^urmat bilan yod siladi. Uning «Subxatul-abror», «Layli va Majnun», «Yusuf va Zulay^o», «Xiradnomai Iskandariy» kabi badiiy asarla- rini va muzikaga oid «Shavo^idunnubuvvat» nomli riso. lasini Alisherga bagishlagan. Shuningdyek, Aloiddin Kirmoniy «Masnaviyat» kitobini, Xuja Masʼud Gulisto- niy «Yusuf va Zulay^o»sini, Mavlono Giyosiddin Muxam¬mad «Sye^ri ^ilol» nomli asarini Navoiy ismiga atab yozganlar. Adabiyot nazariyasiga, muammoga oid ^uyidagi: «Risolai sanoyi» va (Badoyi shyeʼri) «Risolai ^ofiya» (Amir Burxoniddin Atoullo^ asari), «Risolai muammo» (Mavlono Shamsiddin Muxammad Badaxshiy asari) kabi asarlar ^am Alisherga bagishlangandirlar. Shuningdyek, za¬monning ato^li shoirlari Alisherga atab utkir ^asidalar yaratdilar. Bularda Alisher mumtoz shaxsiyat, katta ilm arbobi, gyenial shoir, ulug inson sifatida tasvirlandi va uning fazilat, xislatlari mad^ etildi.
Alisher NAVOIYNING qIZGIN IJODIY YILLARI