Rivojlantirish instituti

Tarixiy ma’lumotlar
Paradont kasalliklari qadimdan ma’lum. Adabiyotlarda bizning
eramizdan 3000—5000 yil oldin Vavilon, Assiriya kabi mamlakatlar
arxeologlari, o‘sha davrda yashagan odamlarda hayot bu kasallikni
bo‘lganligini aniqlashgan. Bunday ma’lumotlar bizning asrimizdan oldin

---

2 1 0
xitoyliklarda (2500 yil) ham borligi, ularni davolash to‘g‘risida ko‘rsat-
malar borligi ma’lum. Gippokrat asarlarida bizning asrimizdan 500 yilgari
ham paradont kasalliklarini davolash choralari yozilgan. Gippokrat fikri-
cha, tishlarni qimirlab, asta-sekin tushib ketishiga tanadagi sharbat (sok)
larning (qon, shilliq modda, qora va sarig‘ o‘t), muvozanati o‘zgar-
ganligiga bog‘liq.
Shunday qilib, paradont kasalliklarini nomini belgilash, qanday yoki
nima deb atash kerak degan masala uzoq, vaqtlar ko‘ndalang bo‘lib
turgan. Shuning uchun ham turli nomlar yuzaga kela boshlagan. Blessing
50 dan ortiq, Mamlock 100 ga yaqin nomlar taklif etilganini Vma 1911—
1912- yillarda sanab chiqishgan.
Ulug‘ daxo Abu Ali Ibn Sino (Avisenna) (980—1037) ning mashhur
"Tib qonunlarida" ham juda ko‘p stomatologik kasalliklar, jumladan
milk kasalliklariga bag‘ishlangan boblar mavjud. Undan oldin (936—
1013) va bir davrda yashagan Abul Qozim asarlarida paradont kasalliklari
maxalliy sabablarga bog‘liq ekanligi, tish toshlari sababchi ekanligi
keltirilgan. Abul-Qozim o‘z davrida tish toshlarini olish uchun maxsus
asboblar yasagan va qo‘llagan, milk kasalliklarini davolash yo‘llarini
ko‘rsatgan.
XV asr boshlarida Ambroise Pare paradont kasalliklarining kelib
chiqishida ichki kasalliklar, xususan oshqozon kasalliklari, XVI asrda
Forest esa asab kasalliklarn, XVll asrda Fauschard (1726—1746) paradont
kasalligi Skorbug (singa) niig bir turi sifatida kechadigan holat ekanligini
ta’kidlashgan. Fauschard paradont kasalligi kelib chiqishida noto‘g‘ri
turmush tarzi, o‘ta aqliy mehnat va tananing tuzilishi (konstitusiya)-
uning xosligi rol o‘ynashini ham ta’kidlaydiki, bu hozirgi tushunchalarga
ham hamoxangdir.
XIX Toirac paradont kasalligini "alveolyar piorreya" — "alveoladan
yiring oqish" "interalveolyar yiring oqish", ya’ni mahalliy kasallik deb
qarash kerakligini ta’kidlaydi. XX asrda paradont kasalliklarini o‘rganish,
davolash usullarini ishlab chiqishda juda ko‘p ma’lumotlar to‘plana
boshlandi.
XIX asrda rus olimlari N.N. Znamenskiy, XX asrda esa
N.N. Nesmeyanov paradont kasalliklariga bag‘ishlangan doktorlik
dissertatsiyalarini yoqlashdi.
Bu sohada chuqur va qimmatli ma’lumotlarni ishlab chiqqan
N.A.Astaxov, A.I.Evdokimov, L.M.Landenbaum, P.B. Lvov, D.A. Entin,
I.O. Novik, keyinchalik A.I. Ribakov, E.E. Platonov, L.R. Rubin,
V.Yu. Kurlyandskiy, N.F. Danilevskiy va ko‘pgina boshqa olimlar
paradont kasalliklarining turli qirralari bo‘yicha munosib hissa qo‘shdilar.
Keyingi yillarda I.S. Mashchenko, T.V. Nikitina, E.V. Belchikov,
T.X. Safarovlar paradont kasalliklarining kelib chiqish sabablari, undagi
immunologik o‘zgarishlar va ularning paradont kasalligidagi axamiyatlari,
kasallikni davolash, uni oldini olish chora-tadbirlari to‘g‘risida hozirgi

---

2 1 1
zamon fan yutuqlaridan foydalanib, qimmatli ma’lumotlar bilan bu
sohani boyitdilar.
Hozirgi paytda, tadqiqotchilar paradont kasalliklarini asosan ichki
a’zo va tizim (oshqozon-ichak kasalliklari, modda almashinuv buzilishi,
yurak-qon tomir kasalliklari va boshqalar) kasalliklari, stress, ekologik
holatlar va boshqa organizmga salbiy ta’sir etuvchi omillardan kelib
chiqishini ta’kidlashadi. Albatta maxalliy sabablar (tish toshlari, og‘iz
tozalik qoidalariga rioya qilmaslik, prikusning buzilishi va hokazo) ham
kasallikni og‘irlashtiradi degan fikrni olg‘a surishadi.