Rivojlantirish instituti

In d ivid u al m o y la sh q u rilm alari. 
B unday qurilm alarga rezervuari 
(idishi) b o r m o y d o n la r m isol b o ‘la oladi. U n in g pastki qism ida 
kigiz yoki j u n ip d a n qilin g an tiqini bor. T iq in m o y la n a d ig a n
joylarga chang tushishiga yo ‘l q o ‘ymaydi. T iqin qalinligi vaqt birligi 
ic h i d a m o y l a n a d i g a n j o y la r g a m a ’lu m m i q d o r d a m o y kelib 
turadigan qilib tanla nadi.
1 2 3 4 
5 6 
7
48-rasm . 
M oki baxyali 
tik u v m a sh in a sin i 
m o y lash sistem asi.
95

---

U z lu k s iz ish la y d ig a n m o y d o n n in g y a n a b ir t u ri - pilikli 
m oydondir. U n d a n tegishli m iqdordagi m oy pilik orqali m oylash 
joyiga kelib turadi. Pilikda moy iflosliklardan ham tozalanadi. Pilikning 
m oylanadigan joyga qaratilgan u c h i h a m m a vaqt m o y d o n n in g
rezervuari ichida turadigan uchidan pastroqda joylashadi. Pilik orqali 
keladigan m oyning m iqdori pilikning qalinligiga va uning m o y d o n
kanaliga qancha zich o ‘rnatilganligiga bog‘liq. Pilik m oydon kanaliga 
q a n c h a zich o ‘rnatilgan b o ‘lsa, u n d a n s h u n c h a kam m o y o ‘tadi.
Pilik ju n ipdan yasaladi va ingichka y u m sh o q s im d a n qilingan 
s irtm oqqa m ah k a m la n a d i. A na shu sirtm oq h a m d a « m o ‘ylovlar» 
y ordam ida pilik m o y d o n n in g kanaliga tegishli c h u q u rlik d a tiqib 
qo'yiladi. Kirlangan pilik alm ashtirib turiladi.
M oylanadigan joylarga a n iq m iq d o rd a m oy kelib turishi zarur 
b o ‘lganda (m asalan, tikuv m ashinalarining bosh vallarini m oylash 
u c h u n ) tom izuvchi m o y d o n la rd a n foydalaniladi. U la rd a m o y la ­
nadigan joyga yetkazib berib turiladigan m o y m iqdori gaykani 
burash yo ‘li bilan rostlanadi. M oylanadigan ish sirtlariga m oy teshik 
orqali boradi. Bu teshikning kesimi bekituvchi ignaning vaziyatiga 
q a ra b ka tta la sha di yoki k ichrayadi. G a y k a n i b u r a g a n d a u nga 
bogNangan igna k o ‘tariladi yoki pastroq tushadi. M o y d o n orqali 
kelayotgan m oyning m iqdori haqida m o y d o n n in g pastki qismidagi 
kuzatish tu y n u g id a n k o ‘rinib turadigan to m c h ila rn in g qanchalik 
tez tom ib turishiga qa ra b fikr yuritish m u m k in . M o y d o n rezer- 
vuarida 1/3 qism m o y qolganda m o y d o n d a n kelayotgan m oy 
m iqdori kam aya boshlaydi.
Moylanadigan joyga quyuq moyni, masalan, tavotni yetkazib 
berib turish uchun qopqoqli m oydon yoki tavotdondan foydalaniladi.
Q o p q o q b u ralg a n d a tav o td o n d a g i bosim osh a d i, b u bosim
t a ’sirida q uyuq m o y m o y lanadigan sirtlarga siqib chiqariladi.
M ashina va m exanizm larning k o ‘pchilik tishli ghldiraklari moy 
vannasi ichida ishlaydi. Bunday sharoitda m oy sathi konstruksiyasi 
j i h a t i d a n x ilm a-x il b o ‘lgan m o y k o ‘r s a tk ic h la r o rq a li k u z a tib
turiladi, m asalan, reduktorlar.
M ashina va m e x a n izm lard a tutash idishlar prinsipiga asos- 
langan naychali m o y k o ‘rsa tk ic h lar h a m keng qoNlaniladi. Bu 
xildagi k o ‘rsatkichlar shisha naychasining uzunligi 75,1 va 150 
m m qilib chiqariladi. Bunday naychali m o y ko ‘rsatkichlar m ashina 
g a b a ritin i k a tta la s h tir a d i. B u n d a n ta s h q a r i, u la r m a s h i n a d a n
foydalanish ja ra y o n id a k o ‘p buzilib turadi, ularn in g kamchiligi 
ham shundadir. M oylanadigan uzelga joylangan fonar k o ‘rinishidagi
96

---

m o y k o ‘rsatkichlarda naychali m o y k o ‘rsatkichlardagi kamchiliklar 
y o ‘q. B unday m o y k o ‘rsatkichlar doiraviy yoki c h o ‘ziqroq shaklda 
yasaladi. C h o ‘ziqroq m o y k o ‘rsatkichlar m o y hajm i a n c h a katta 
b o l g a n d a q o ‘llaniladi. Agar rezervuardagi m o y n in g sathi katta 
chegaralarda o ‘zgaradigan b o ‘lsa, ikkita doiraviy m o y k o ‘rsatkich 
ustm a-ust q o ‘yiladi. Bunday hollarda m oyning y o ‘l q o ‘yilgan pastki 
chegarasi eng pastki m o y - k o ‘rsatkichga qarab, eng yuqori sathi esa 
yuqoridagi m o y -k o ‘rsatkichga qarab belgilanadi. M o y o ‘lchagichning 
qulayligi shundaki, m ashina t o ‘xtab tu rg a n d a uni uyasidan sug‘urib 
olib, toza latta bilan artish va o ‘rniga q o ‘yib y a n a sug‘urib olib, 
m oyning sathini bilish m um kin. 0 ‘lchagichda qolgan m oyning izi 
rezervuarda q a n c h a m oy borligini ko ‘rsatadi.
Iz oMchagichdagi nazorat c h iz iq la rd an oshmasligi va pasay- 
masligi kerak.
M o y v a n n a sid a g i m o y n in g s a th in i te k s h irib tu ris h u c h u n
tekshirish j o ‘m rak larid a n , tekshirish tiq in la rid a n va sh u la r singari 
boshqa q u rilm a lard a n h a m foydalaniladi.