Rivojlantirish instituti

/
I V
 
T I K U V V A T R I K O T A J M A S H I N A L A R I N I
I BOB.
T A ’ M I R L A S H
4 .1 . J ih o z la r n i r c ja li-o g o h la n tir is h t a ’m iri s is te m a s i
T e x n o l o g i k j i h o z l a r n i
re ja li-o g o h la n tiris h t a ’m ir i
( R O T )
sistemasi de ga nda, jih o z la rn in g va ularga xizm at qiluvchi tashish, 
m e x a n i z a t s iy a l a s h t ir is h va a v t o m a t l a s h t i r i s h q u r i l m a l a r i n i n g
inkorsiz ishlashini t a ’minlash m aqsadida, oldindan ishlab chiqilgan 
rega b in o an b a rc h a t a ’m irlash turlari asosida jihozlarga xizm at 
к о ‘rsatish va n a z o ra t qilish b o ‘y icha tashkiliy-texnik tad b irla r 
yig‘indisi tushuniladi.
Rejali-ogohlantirish t a ’miri sistem asidan m aqsad - texnologik 
j ih o z l a r n i n g ish h o l a t in i s a q la s h , m a k s im a l ish u n u m i n i va 
m ahsu lo tn in g yuqori sifatliligini t a ’m inlash bilan birga t a ’mirlash 
u c h u n ketgan sarf-xarajatlarni va t a ’m irlash vaqtida jih o z la rn in g
turib qolish vaqtini q isqartirishdan iborat.
Rejali-ogohlantirish t a ’miri sistemasi jih o z la rn i t a ’m irlash va 
ularga profilaktik xizm at k o ‘rsatish, t a ’m irlash ja ra y o n id a m a s h i­
nalarni ya n a d a takom illashtirish, t a ’m irlash ishi hajmi m e ’yorini 
ishlab chiqish, t a ’mirlash vaqtida jihozlarning turib qolishi, detallar 
va m a te ria lla r sarfi, e h ti y o t q is m la r m iq d o r i va h o k a z o la r n i
hisoblash va bajarishni o ‘z ichiga oladi. S h u n in g d e k , R O T qayta 
tiklanadigan detal va uzellarning yuqori sifat va boqiyligini t a ’m in - 
lovchi zam onaviy yangi texnologiyalarni ishlab chiqish, korxonani 
mashina ehtiyot qismlari va detallari bilan ta ’minlash, ularni saqlash 
va hisoblash, texnik hujjatlarni ishlab chiqish, jihozlarni t a ’mirlash 
tex n ik s h a rtla ri, j ih o z la r n i t a ’m i r la n g a n d a n s o ‘ng q a b u l qilib 
olish kabi ishlarni nazarda tutadi.
Texnik xizm at k o ‘rsatish va t a ’mirlash sistemasi d e g a n d a ilmiy 
as oslangan tashkiliy, te x n ik , te x n o lo g ik va iqtisodiy ta d b irla r 
m ajm uyi, shunin g d e k , m ash in a la rn i ishga yaroqli h o latd a tutib 
turish h a m d a tiklashni t a ’m inlaydigan vositalar tushuniladi.
T a ’m irlash -
ish xususiyatini tiklash m aqsadida m as h in a yoki 
u n in g a y rim q i s m l a r in i n g n u q s o n la r in i b a r t a r a f e tish ishlari 
m ajm uyidir.
M a sh in a la r t a ’m irlash korxonasida t a ’m irlanadi. Bu korxona 
m a s h i n a s o z l i k k o r x o n a s i n i n g b i r t u r i b o ‘lib, u n d a i s h la s h
xususiyatini y o ‘q o tg an , a m m o hali ta 'm irla s h g a yaroqli boMgan
48

---

h a m d a ush b u ishlab c hiqarish u c h u n asosiy d e ta lla r vazifasini 
bajaradigan m ash in a qism lari, y a ’ni m e x a n izm lar, d e ta lla r texnik 
shartlarga m uvofiq ravishda t a ’m irlanadi.
R ejali-oldini olish t a ’m iri
( R O O T ) sistemasi quyidagilarni o ‘z 
ichiga oladi: texnik xizmat ko‘rsatish, joriy, o ‘rta va kapital ta ’mirlash. 
T a ’m ir la s h t u r l a r i b i r - b i r i d a n b a ja r il a d ig a n i s h la r h a j m i va 
t a ’m irlararo m u d d a tla ri bilan farq qiladi.
Kapital t a ’m irlash quyidagilarni o ‘z ichiga oladi: m ash in a n i 
t o ‘liq qism larga ajratish; detallarni yuvish va tozalash; nuqsonli 
detallarni alm ashtirish yoki t a ’mirlash; m ash in a n i yig‘ish, rostlash, 
dastlabki ishlatib k o ‘rish, b o ‘yash, sinash va h okazo.
K apital t a ’m irlash d e g a n d a m a s h in a n in g istalgan qism larini, 
shu ju m la d a n , b a ’zi qism larini alm ashtirish yoki tiklash y o ‘li bilan 
buyum ning resursini t o ‘liq yoki shunga yaqin darajada tiklash h am da 
sozligini t a ’m inlash u c h u n b u t u n m a s h in a , m e x a n iz m yoki uzelni 
t a ’m irlash tushuniladi.
Kapital t a ’m ir texnik k o ‘z d a n kechirish d avrida tuziladigan 
n a m u n a v iy n u q s o n la r qayd n o m a sig a va kapital t a ’m ir grafigiga 
m uvofiq t a ’m irlash m exanika u sta x o n a larid a o ‘tkaziladi. Kapital 
t a ’m ir d a n c h iq q a n m as h in a la rn i sex m asteri (usta) ishtirokida sex 
boshlig‘i qabul qilib oladi.
T ikuvchilik va trikotaj sa n o a tid a q o ‘llaniladigan jih o z la rn in g
asosiy qismini tikuv mashinalari tashkil qiladi. Shu sababli quyida 
tikuvchilik m ashinalarini t a ’m irlash usullari va t a ’m irlashni tashkil 
qilishni k o ‘rib chiqam iz.
T ik u v m ash in a la ri kapital t a ’m ir d a n keyin k a m id a 10 k u n
n uqsonsiz ishlasa, u h olda m a s h in a t a ’m ird a n qabul qilib olingan 
hisoblanadi.
M ashinalarni
0
‘rtacha t a ’mirlash.
0 ‘rtacha t a ’mirlashda m ashina 
q i s m a n q ism larg a a jratiladi, n a v b a td a g i k a p ita l yoki o ‘r ta c h a
t a ’m irgacha m e ’yorida ishlashini d a v o m ettira o lm aydigan uzel va 
a lo h id a d e ta lla r alm ashtiriladi, shu bilan birga, b u t u n m ash in a
ishi va detallarning to ‘g ‘ri joylashtirilganligi tekshiriladi va sozlanadi.
0 ‘r ta c h a t a ’m irlashda, asosan, agregat u s u lid a n foydalaniladi. 
Bu usu ld a m ash in a ayrim qism larining n u q s o n la ri an iq la n ib , ular 
yangilari yoki t a ’m irlab q o ‘yilganlari bilan alm ashtiriladi. 0 ‘rtacha 
t a ’m irlash m a s h in a la rn in g ish h o la tid a n , s h u n in g d e k , joriy t a ’m ir 
q a n d a y o ‘tkazilganligidan q a t ’iy n a z a r bajarilaveradi. M asalan, 
m oki baxyasi bilan biriktiruvchi « Р Ғ А Ғ Ғ » firm asining 42-909- 
0 0 4 2 - 0 0 1 /0 0 2 , «Adler» firm a sin in g 2 2 1 - 7 6 - F A 2 - R A P 7 3 tikuv
4 - Q.Olimov va boshq.
49

---

m a s h i n a la r i 4 —6 o y d a o ‘r t a c h a t a ’m ir la n a d i. M a x s u s tik u v
m ashinalari u c h u n : m asalan, «Juki» firm asining M O - 2 5 0 4 - O D 6 -
3 2 0 / S 0 9 8 / T 0 0 6 y o ‘rm a b tikish m ashinasi h a r 4 oyda o ‘rtacha 
t a ’m irlanadi.
0 ‘rta c ha t a ’m ir grafigiga asosan, R O O T texnigi t a ’m irlash 
ishlari boshlanishidan u c h k u n ilgari c h ila n g a r - ta ’m irchiga naryad 
yozib beradi. C h ila n g a r -ta ’m irchi q o ‘lidagi naryadga asosan, tikuv 
m ashinasini agregatdan olib, o ‘rniga bo sh q a tikuv m ashinasini 
q o ‘yadi va o ‘zining ish o ‘rnida mashinani ta ’mirlaydi. 0 ‘rtacha t a ’m ir 
tugagandan keyin t a ’m irchi t a ’m irlangan tikuv m ashinasini R O O T
texnigi, bosh m ex a n ik va b o ‘lim o ‘rtasida b o ‘ladigan komissiyaga 
topshiradi. Agar t a ’m irla n g a n tikuv m ashinasi 3 kun nuqsonsiz 
ishlasa, m ashina o ‘rta c h a t a ’m ird a n keyin qabul qilib olingan 
hisoblanadi.
Joriy t a ’m irlashda h a r bir c h ila n g a r - ta ’m irchiga m a ’lum bir 
shartli birlikdan iborat texnologik karta biriktirib q o ‘yiladi. Bitta 
«JU K I» D L N - 5 4 1 0 - 6 tikuv m ashinasiga xizm at k o ‘rsatish va uni 
t a ’mirlashga ketadigan m e h n a t hajmi xizm at k o ‘rsatish m urakkab- 
ligining shartli birligi qilib olinadi. Tikuv mashinasi konstruksiyasi, 
tuzilishi, uni sozlash, m oy la sh q a n c h a m u ra k k a b b o ‘lsa, shu 
m ashinaga t o ‘g ‘ri keladigan shartli birliklar m iqdori h a m s h u n c h a
k o ‘p b o ‘ladi. M a s a la n , « D U P K O P P » firm a s in in g 2 6 5 -1 5 2 0 3
rusum li tikuv m ashinasiga xizm at k o ‘rsatish 2 ta, «Juki» firmasi 
L K -9 8 1 -5 5 5 -F B R -2 tugm a qadaydigan yarim avtomatlariga xizmat 
k o ‘rsatish 3 ta, «Brozer» firm asining h alqa y o ‘rm aydigan L H 4 - 
B814-4 y a rim a v to m a t tikuv m ashinasiga xizm at k o ‘rsatish 1,5 ta 
shartli birlikka t o ‘g‘ri keladi. Tikuv m ashinalarida tikuvchining o ‘zi 
mustaqil tuzata olm aydigan n u q s o n c hiqib qolsa, u holda tikuvchi 
ta ’mirlash ustasiga murojaat qiladi. Usta esa navbatchi bilan bog‘lanib 
ish o ‘r n in i a y ta d i, n a v b a tc h i c h i l a n g a r - t a ’m ir c h in i c h a q ir ib
m ashinani ish holatiga keltiriladi.
Joriy va o ‘rta c h a t a ’m irlash t a ’m irlashning asosiy tu rla rid an
b o ‘lib, uni o ‘z vaqtida va yuqori sifatli qilib bajarish jih o z n in g
ishonchli ishlashini t a ’m inlaydi va xizm at m u d d a tin i uzaytiradi.