Rivojlantirish instituti j. J. Jalolov, I. A. Ahmedov, I. S. Hotamov korxona tashqi iqtisodiy

Demografik ko‘rsatkichlar ham iste’mol buyumlariga bo‘lgan
ehtiyojlarning shakllanishiga katta ta’sir etadigan omillardan
hisoblanadi. Chunki xaridorlarning yoshi o‘zgarishi bilan
tovarlarga munosabati o‘zgaradi. Filipp Kotler o‘zining «Osnovi
marketinga» kitobida aholini yoshi bo‘yicha 7 guruhga bo‘lishni
taklif qiladi. Respublikamizda nashr etiladigan ilmiy
adabiyotlarda aholi asosan 5 guruhga bo‘linadi. Maktab
yoshigacha, maktab yoshida, 18—30 yoshgacha, 30—50
yoshgacha va undan kattalar. Bu bo‘linish respublikamiz
aholisining tabiiy-ruhiy xususiyatlaridan kelib chiqadi. Iste’mol
buyumlariga bo‘lgan ehtiyojlarning shakllanishida mamlakatdagi
oilalarning katta-kichikligi muhim ahamiyatga ega. Masalan,
respublikamizda oilada odamlarning soni o‘rtacha 5—6 tani
tashkil etadi. Bu esa yosh bolalar va o‘smirlar uchun zarur
bo‘lgan tovarlarga ehtiyoj yuqoriroq, zebu-ziynat va boshqa
ikkilamchi mahsulotlarga kamroqligini bildiradi. Buning aksi
o‘laroq, masalan: Germaniya va Shveysariya oilalarida o‘rtacha
odam soni 1,9—2,1 kishini tashkil etadi. Bu esa aholining xarid
imkoniyatlari yuqoriroq, ko‘proq turmushda qulayliklar
yaratadigan uy-ro‘zg‘or buyumlari, mebel, avtomobil va zebu-
ziynat mollariga ehtiyojlari yuqoriroq ekanligini bildiradi.
Marketingda mamlakat aholisi, asosan, oilasining soni bo‘yicha
uch guruhga bo‘linadi:
1—2 kishi;
3—4 kishi;
5 va undan ko‘p.

---

1 7 5
Bu bo‘linish ko‘pgina mamlakatlarda qabul qilingan.
Xaridorlarni segmentatsiya qilishda ko‘p foydalaniladigan
belgilardan yana biri aholini daromadlari bo‘yicha guruhlarga
bo‘lishdir. Daromadlari bo‘yicha segmentatsiya xaridorlarning
bir necha boshqa belgilarini ham o‘z ichiga oladi. Xaridorlarning
bilim darajasi daromadlar darajasiga bevosita ta’sir etadi, ularning
mutaxassisligi daromadlar darajasini aniqlaydi. Har bir
mamlakatning daromad bo‘yicha taqsimotining o‘ziga xos
belgilari mavjud. Bu guruhlarga bo‘lish doimiy bo‘lmay,
jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy va pul muomalasining o‘zgarishiga
qarab o‘zgarib boradi.
 Marketingni boshqarishda alohida e’tibor
berilayotgan segmentlash belgisi — xaridorning sotib olishdagi
xulq-atvori belgilari hisoblanadi. Filipp Kotler o‘z kitobida bir
necha belgilarni ko‘rsatib o‘tadi. 
Ular quyidagilar:
1. 
Tovarni sotib olish sababiga ko‘ra. Doimiy, alohida
sabablarga ko‘ra.
2. 
Sotib olishdan ko‘zlagan manfaatiga ko‘ra. Sifati, xizmat
ko‘rsatish turlari. Iqtisod qilish uchun.
3. Foydalanuvchi sifatidagi o‘rniga qarab:
a) foydalanmaydigan;
b) oldin foydalangan;
d) doimiy foydalanuvchi;
e) yangi foydalanuvchi;
f) endi foydalanmoqchi bo‘lganlar;
g) tovarga bo‘lgan munosabatga qarab.
Yuqorida aytib o‘tilgan belgilar xaridorning xarakterini to‘la-
to‘kis ochib berishga, uning tovarga bo‘lgan munosabati va sotib
olish imkoniyatini aniqlashga yordam beradi.
Marketingni boshqarishda xaridorlarni segmentga bo‘lish,
haqiqiy mijozlarni tanlashga yordam beradi. Korxona xaridor
segmentlarini yaxshi o‘rganib chiqqandan so‘ng segmentni, bozorni
tanlash vazifasi turadi. Marketingda bozorni tanlashning 4 xil
uslubi mavjud. Ular:
— umumlashtirilgan marketing;
— tabaqalashtirilgan marketing;
— markazlashgan marketing;
— diversifikatsiyadir.