Rivojlantirish instituti j. J. Jalolov, I. A. Ahmedov, I. S. Hotamov korxona tashqi iqtisodiy

Biznes-marketing
Bozor sohalari:
— tovarlar;
— moliya;
— mehnat;
 Bozor faoliyati sohalari:
— ichki bozor;
— tashqi bozor;
Tovarlar turlari:
— moddiy tovarlar;
— faoliyat turlari;
(xizmatlar)
— bank;
 Tadbirkorlik sohalari:
— sanoat;
— qishloq xo‘jaligi;
— savdo;
— qurilish;
— maishiy xizmatlar;
— sog‘liqni saqlash;
— fizkultura va sport;
— madaniyat;
— ta’lim va hokazolar.
Iste’molchilar turi:
— iste’molchi korxonalar;
— eng so‘nggi iste’molchilar;
(jismoniy shaxslar)
2- chizma. Marketing faoliyatining asosiy sohalari
1
.

---

1 3 2
yo‘li shunchalik qisqaradi.
 Marketingni tashkil etishda boshqaruv
apparatini mumkin qadar soddalashtirish talabi qo‘yiladi. Ishchilar
sonini kamaytirish, mehnat unumdorligini oshirish, kompyuter
texnikasi, EHMlarni qo‘llash bilan hal etiladi.
Marketing xizmatlarining tuzilishi, shuningdek, ishlab chiqarish
xarakteriga ham bog‘liq bo‘ladi. Ommaviy oqimli ishlab
chiqarishda tovarlar ko‘plab ishlab chiqariladi, materiallar esa
bir me’yorda va nisbatan yirik miqdorlarda iste’mol qilinadi.
Turkumli ishlab chiqarishda ishlab chiqariladigan tovarlar va
iste’mol qilinadigan moddiy resurslar nomenklaturasi ularning
nisbiy miqdori kamayishi bilan ortadi. Bu narsa tovarlarni sotish
va moddiy ta’minot jarayonini murakkablashtiradi. Individual
xarakterdagi ishlab chiqarish korxonalarida marketingni tashkil
etish o‘ziga xosdir. Bu yerda tovarlarni ishlab chiqarish va
materiallarni iste’mol qilish bir martalik bo‘lgani uchun iste’mol
muddatini materialni va tayyor mahsulotni keltirish muddati
bilan mos keltirish qiyin.
Marketing xizmatlari tuzilishiga realizatsiya va iste’mol
qilinadigan tovarlar nomenklaturasi va xarakteri ham ta’sir etadi.
Realizatsiya va iste’mol qilinadigan tovarlar nomenklaturasi va
ular sifatiga qo‘yiladigan talablar ortishi bilan marketing
xizmatlarining jarayoni murakkablashadi. Radio-texnika sanoati
korxonalari turli yuqori sifatli tovarlar ishlab chiqaradi va iste’mol
qiladi (lekin har biridan juda kam miqdorda), bu narsa marketing
faoliyatini murakkablashtiradi.
Chet el amaliyoti shuni ko‘rsatadiki, tashkil qilinadigan
marketing xizmatlari tuzilishi amal qiluvchi tizimning egiluv-
chanligini, mustahkamligini ta’minlashi kerak. Bu shartlar
qarorlarini operativ qabul qilish, ularni amalga oshirish,
boshqaruv xizmatlarining tashkiliy tuzilishi va, xususan, maqsadli
ish guruhlarining shakllanishida nazorat qilinishi kerak.
Marketing xizmatlarining tashkiliy tuzilmalari operativligi,
egiluvchanligi va moslanuvchanligi alohida bo‘linmalar
kompensatsiyasi, majburiyatlari, huquqlarining reglamentat-
siyasi, shuningdek, firmaning uzoq muddatli marketing
strategiyasi bilan ta’minlanadi. Marketing xizmatlarining
tashkiliy tuzilishida firma umumiy boshqaruvi funksional
xizmatlari bilan marketing xizmatlari orasida to‘g‘ri va teskari,
«aks» aloqani ta’minlash muhim, odatda tuzilma sodda bo‘lsa,
muvofiqlashtiruvchi va markaziy boshqaruv xizmatlari soni

---

1 3 3
shuncha kam, boshqarish tizimi shunchalik mustahkam va
yutuqqa erishish ehtimoli shuncha yuqori bo‘ladi.
Tashkiliy tuzilishda tuzilmaning ishlab chiqariladigan tovar
va xizmatlar assortimenti spetsifikatsiyasiga mos kelishi; tashkiliy
tuzilmaning sotish bozori qaytimi hajmi va ularning tavsiflariga
mos kelishi; firma tashkiliy tuzilmasining bozorni segmentlashni
chuqurlashtirishga yo‘naltirilganligi, alohida iste’molchilar
guruhiga differensiatsiyalashgan yondashishni qo‘llash hisobga
olinadi. Bular masalalarni hal etishga yordam beradi. Shunday
sifat va tavsifli tovarlarni sotishni tezlashtirish maqsadida natijaviy
iste’molchilar guruhlari bo‘yicha xizmatlar shakllanadi.
Boshqaruv ishlab chiqarish bo‘limlarining bunday tashkil etilishi
maqsadli bozorlar bo‘yicha xizmatlar yaratishni ko‘zda tutadi.
Marketing guruhlari yoki bo‘limlarining tashkiliy tuzilishi shu
kompaniya, firma, tashkilot yoki korxonaning joylashuvi, tabiiy
sharoiti va, umuman olganda, o‘sha joyning mintaqaviy
xususiyatlari bilan ham belgilanadi va shundan kelib chiqadi.