Rivojlantirish institu ti

Shamolning  ishi.  S ham ol  to g 6 jin slarin i  y em irad i,  u ch irad i  va 
m a ’lum  joyga olib borib yotqizadi.  Sham ol  t a ’sirida vujudga  kelgan 
yum shoq jin slar eol yotqiziqlar,  sham olning faoliyati esa eol jarayon 
deb yuritiladi.
92

---

Sham ol  m a ’lum   bir yuzaga  t a ’sir etib,  zarrachalarni  k o ‘chirib, 
u chirib  olib  ketadi.  Bu  hodisa  deflatsiya  deyiladi.  Sham ol  havoda 
u chirib  yoki  yum alatib  kelayotgan  m ayda  zarrachalar  b iro r joyga 
borib  uriladi va  uni yem irib silliqlaydi yoki h a r xil shakldagi chuqur- 
c h alar hosil qiladi.  Bunday hodisani korroziya deyiladi.
Deflatsiya ko‘proq g‘ovak tog‘ jinslari mavjud b o ‘lgan hududlarda 
sodir b o ‘lib, yum shoq jinslarni uchirib,  kichik botiqchalarni, chuqur- 
larni  hosil  ( 0 ‘rta Osiyodagi  K oniyoroq botig‘i)  qiladi.
K orroziya jaray o n i  esa  ko ‘proq q attiq ro q  to g ‘ jinslari tarqalgan 
joylarda b o ‘lib,  qoldiq togMar, tosh ustunlari,  qo ‘ziqorinsim on ustunli 
relyef shakllarini vujudga keltiradi.
Sham ol yem irib, uchirib ketayotgan  m ayda zarrachalarni boshqa 
bir yerga olib borib yotqizadi.  Bunday jarayon shamol akkumulatsiyasi 
deyiladi.  S ham ol akkum ulatsiyasi tufayli c h o ila rd a  q u m ning h ar xil 
relyef shakllari — barxanlar,  qum   m arzalari  va losli  qatlam  vujudga 
keladi.
Yer yuzasi relyefini o'zgartirishda oqar suvlaming ishi ju d a m uhim . 
O q ar suvlar m a ’lum  energiyaga ega b o ‘lib,  o ‘z yo ‘lida  uchragan tog‘ 
jinslarini yem iradi, yem irgan jinslarni oqizib, yum alatib, quyi qismida 
c h o ‘ktiradi.  O q ar  suvlam ing  bajaradigan  ishi  uch  turga  b o ‘linadi: 
o ‘zanini  yuvish  (eroziya),  yuvilgan  jin slarn i  oqizib  ketish  (trans-