Rivojlantirish institu ti


  Global bashoratlar, g ‘oyalar, loyihalar


bet237/253
Sana16.07.2021
Hajmi
#120939
1   ...   233   234   235   236   237   238   239   240   ...   253
Bog'liq
2 5404569494171419775

3. 
Global bashoratlar, g ‘oyalar, loyihalar.  Bu m asalalar to lg‘risida 
ju d a  k o ‘plab fikr-m ulohazalar bildirilgan. T adqiqotchi olim lar to m o ­
n id an   ishlab  chiqilgan  va  qiziqarli  tuyulgan  ayrim   m uam m olarga 
t o ‘xtab  o ‘tam iz.
211


Jam iyat  ta ra q q iy o tin in g   kelajak  taqdiriga  bag‘ishlangan  global 
bashorat  m uam m osi haqida aniq  ikkita y o ‘nalish paydo boMdi.  B irin­
chisi  pessim istik y o ‘nalish  XX  asrning 70-  yillaridan  boshlab d u n y o  
m iqyosida tanila b o shlandi.  Bu  b ashoratni  R im   klubi  a ’zolari  ishlab 
ch iq d ila r va  tashviqot  qilm o q d alar.  U larning  fikricha,  XXI  asrning 
o ‘rtalariga  borib  Y ern in g   k o ‘pgina  tabiiy  resurslari  tugaydi,  tabiiy 
m u h it ju d a   kuchli  ifloslanadi.  N atijad a  dunyoviy  (global)  resurslar 
krizisi,  ekologik,  o z iq -o v q a t  krizisi  (tan azzu li)  m u am m o si  so d ir 
b o ‘ladi.  „Oxir z a m o n “  keladi,  o d am lar qirila boshlaydi.  Bunday fikrli 
odam larga alarm istlar deb (fransuzcha 
a/arme — vahim a,  tashvish), 
ularning g‘oyasiga esa alarmizm deb nom  berilgan.  G ‘arbda (Yevropa va 
A m erika q it’alarida) bu g‘oyaga bag‘ishlangan ko ‘plab asarlar (m asa­
lan,  ,, 0 ‘sish  ch e g ara si“ ,  „Y ashab  qolish  strategiyasi“ ,  „Insoniyat 
j a r   y o q a sid a “ ,  „T u tash   d o ira “ ,  „T ubsiz  k e la ja k " ,  „ Z ic h la sh g a n  
o d a m la r b o m basi"  va b .) yozilgan.  A larm istlarning taklifi:  ah o lin in g  
o ‘sishi,  uning sonini chegaralash va ishlab chiqarishni  kam aytirish.
XX asm ing 80-  yillarida dunyo m iqyosida optim istlar oqim i pay­
do bo‘lib, pessimistlar g‘oyasidan ustun kela boshladi.  1987- yilda Xalqaro 
komissiya tabiatni  m uhofaza qilish  m uam m osiga bagMshlangan „Biz- 
ning um umiy uyimiz" nomli m a’ruzasida kelajakda ekologik krizis bo ‘lishi 
va bu jam iyat taraqqiyotida ham   kuzatilishi  m um kinligi aytib o ‘tildi.
XX asrning 90- yillarida ekologik va  iqtisodiy b a sh o ra tla r paydo 
b o ‘ldi. Yangi XXI  asm ing birinchi o ‘n yilliklarida ekologik inqirozlar 
kuzatiladi  va  un g a  qarshi  ta d b irla r  k o ‘riladi.  Iqtisodiy  rivojlangan 
m a m la k a tla r  so n i  k o ‘p ayishi  k u z a tila d i  va  u la rd a   h a y o t  d a ra ja si 
y u qori  k o ‘rsatkichga  ega  b o ia d i.  M am lak atlar  iqtisodiy  geografik 
jih a td a n   eng boy va eng k am bag‘al  toifalarga ajralishi  d av o m  etadi.
K o ‘pgina global g ‘o yalar o lim la r to m o n id a n  ta k lif etilgan.  U la r 
m a iu m   darajada  ilm iy asoslangan  b o iib ,  in so niyatning  kelajakdagi 
taraqqiyotiga va taq diriga b a g ish la n g a n .
Parnik  effekti g ‘oyasiga  oid  fik r-m u lo h azalar  XX  asrning  60 — 
70-  yillarida  b a sh o ra t  qilingan  edi.  Bunga  k o ‘ra  sayyoram iz  iqlim i 
global  k o ia m d a  o ‘zgarishi b a sh o ra t qilingan.  H isoblarga q a ra g a n d a  
oxirgi  yuz  yillikda  Y er  yuzasi  0,6°  ga  isigan.  A gar  p a rn ik   effekti 
hozirgi  pay td ag id ek   rivojlansa,  h a r o ‘n yilda h a ro ra t  0,5° ga o rta d i. 
Bu  kutilm agan salbiy oqibatlarga olib kelishi  m um kin.
A niqlangan  m a iu m o tla rg a  qaraganda,  agar h a ro ra t  3  — 4°  С  ga 
isisa,  iqlim   m in taq alarin in g  chegarasi yuzlab  kilom etr shim olga silji- 
shi,  A n tark tid a,  G re n la n d iy a   va  Shim oliy  M uz okean i  m uzlari  erib 
ketishi  o q ib atid a  D u n y o   okean i  sathi  66  m  ga  k o ‘tarilishi  va  25% 
aholi yashab tu rgan sohillarni  suv bosishi  m um kin.
Keyingi tadqiqotlar natijasida XXI  asm ing o ‘rtalariga qadar sayyo­
ram iz h a ro ra ti  bu  d a ra jad a   isib  ketm asligi  an iq lan d i.  D u n y o   okeani 
sathi bir necha san tim etrlard a tebranishi  m um kin ekan.
212


Yer aholisi sonining me ’yoriy qiymati  g‘oyasiga ko‘ra erkak va ayol- 
larning  o ‘rtacha  um ri  75  yil,  tug‘ilish  bilan  o ‘lim  ko‘rsatkichi  1000 
kishiga  13,4 kishi to ‘g‘ri kelganda, jam iyat bir m e’yorda rivojlanadi.  Bu 
g ‘oyaga k o ‘pchilik dem ograf olim lar q o ‘shilm oqdalar. Jam iyatning bir 
m e’yorda rivojlanishi dunyo aholisi  12,3 milliard kishiga yetganda kuza­
tiladi.  B oshqa guruh olim lar bu k o ‘rsatkichni  8 — 15  m illiard kishilar 
oralig‘ida sodir boMishi  mumkinligini e ’tiro f etm oqdalar.
Oykumenopolis g‘oyasini yunonlik olim  K.  Doksiadis ishlab chiqdi. 
Bu g ‘oyani  „dunyo sh a h ri“ gipotezasi  deb  ham  yuritiladi vau  m ega- 
lopolislarning birlashib  ketishi oqibatida tarkib topadi.
G lo b al  loyihalar o d a td a   D unyo okeani  bilan b o g iiq  boMib,  XX 
asr b o shlarida  G ib ra lto r b o ‘g loziga  29  km   uzunlikda to ‘g ‘o n   qurish 
m o‘ljallangan b o ‘lsa, 
X )i asr o ‘rtalarida  Bering bo‘g‘ozida ham  to ‘g‘on 
qurish  loyihalari  ishlab chiqilgan.  A Q SH   olim lari  G olfstrim  oqim i- 
dan energetika  m aqsadida foydalanish  loyihasini  ham  taklif etishgan. 
B undan  tash q ari,  Orol  dengizi  Y er  yuzasidan  yo ‘qolib  ketayotgan 
b ir  paytda  K ongo  hav
2
:asida  s u n ’iy  dengiz  barp o   etish  loyihalarini 
taklif etishgan. Yaponiyalik olim lar tom onidan 25 kv. km  maydonli va 
500 m ingdan bir m illion kishiga  m o‘ljallangan okeanda suzuvchi sha­
h a rla r loyihasi  ta k lif etilgan.  K o in o td a zam onaviy  „kosm ik sh a h a r“ 
loyihasi tuzilgan.  U nda ko‘p qavatli binolar,  kosm odrom lar va boshqa 
obyektlar  qurish  rejalashtirilgan.  U n d a ,  asosan,  olam ni  ch uqurroq 
bilish  m aqsadida ilmiy tad qiqot ishlarini  olib borish ko ‘zda tutilgan.
Savol va topshiriqlar
1.  G lo b a l  m u a m m o la r  d eg a n d a   n im a n i  tu sh u n a siz ?
2.  G lo b a l  m u a m m o la rn in g   p ay d o   b o ‘lish  sab ab larin i  q an d a y   iz o h - 
laysiz?
3.  G lo b a l  m u a m m o la rn in g   q a n d a y   g u ru h   va  tu rla ri  m avjud?
4.  O rol  m u a m m o si  qaysi  m u a m m o   tu rig a  tegishli?
5.  G lo b a l  b a s h o ra tla r  z a m in id a   n im a la r  aso slan g an ?
6.  Q a n d a y   global  g ‘o y alar  va  lo y ih a la rn i  bilasiz?

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   233   234   235   236   237   238   239   240   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish