Rivojlantirish institu ti


  Olamning kengayishi haqidagi g‘oyalar


bet22/253
Sana16.07.2021
Hajmi
#120939
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   253
Bog'liq
2 5404569494171419775

3. 
Olamning kengayishi haqidagi g‘oyalar. O lam ning eng diqqatga 
sazovor xususiyatlaridan biri  uning tobora kengayib borayotganligidir. 
B unday m u h im   xulosaga kelish  O lam n i  ilm iy bilish  borasida yangi 
istiqbolli  y o ‘n alishni  belgilab  berdi.  C h u n k i  O la m n in g   kengayishi 
g ‘oyasi tadqiq e tilg an d an  so‘nggina „katta portlash“  g‘oyasi yuzaga 
keldi.
Buyuk  olim   E ynshteynning  O lam   to ‘g ‘risidagi  nisbiylik  n a z a ­
riyasiga ko ‘ra m ateriya,  m akon va zam o n   bir-birlari bilan b o g iiq  va 
ajralmas kategoriya — tushunchadir. Chunki  materiya muayyan m akon 
va  zam o n d a   harakat  qiladi.  O lam da  o ‘zining  din am ik   hayoti  bilan 
yashaydigan,  q a t’iy  qonuniyatlarga  b o ‘ysunadigan  holda  egrilanib, 
kengayib, siqilib turadigan jarayonlar uzluksiz b o iib  turadi.  Shu singari 
hodisalarga asoslanib,  Eynshteyn o ‘z tenglam alarida O lam ning doim o 
kengayib  borayotganligini  isbotlagan  edi.  A m m o bunga  o ‘zi  ishon- 
m asdan o ‘zi ishlab chiqqan tenglamasiga q o ‘shim cha konstanta kiritdi. 
N atijada u gravitatsiya tenglam alariga asoslanib,  O lam ni yopiq, vaqt 
m obaynida esa m angu o ‘zgarm as b o lg a n  obyekt deb n o to ‘g ‘ri fikrga 
kelgan edi. A srim izning boshlarida (1917-  yilda)  hozirgi davr koinot- 
shunosligiga asos solgan bu  olim  birinchi  kosmologik modelni yaratdi.
Rossiya olim i A.  Fridm an (1922 —  1924- yillar)  Eynshteyn naza­
riyasiga  asoslanib,  O lam ning  d o im o   o ‘zgaruvchan  ekanligini,  vaqt 
davom ida rivojlanib, y a’ni siqilib yoki kengayib turishini isbotladi.  U 
O lam  rivojlanishining nazariy jih atdan m um kin b o lg a n  uch xil, ya’ni 
kengayuvchi, siqiluvchi va pulslanuvchi  (kengayib,  siqilib turuvchi) 
m odellariga asos soldi.
H ozirgi  paytda  O lam   kengayishini  isbotlaydigan  Xabbl  qonuni 
mavjud.  1929- yilda am eiikalik olim  Edvin Xabbl galaktikalar spektri- 
ning qizilsiljishiga asoslanib,  ularning uzoqlashish tezligi  masofa bilan 
chiziqli b o g la n g a n lig in i  isbotladi.  Bu degani  yo bizdan galaktikalar 
u zoqlashm oqda  yoki  biz  ulardan  tobora  uzoqlashib  ketm oqdam iz, 
demakdir.  Keyinchalik,  galaktikalar bizdan uzoqlashgan sayin ularning 
tezligi orta borishi aniqlandi.  D em ak, eng uzoqdagi galaktika boshqa- 
lariga nisbatan tezroq ,,qochayotgan“ b o iib  chiqadi.  Kengayayotgan 
O lam  to ‘g‘risidagi g‘oya shu tariqa paydo b o ld i.  M uhim i shu b o ld ik i, 
E.  Xabbl  q o n u n i  deb  isbotlangan  bu  kashfiyot  koinotni  obyektiv 
bilishda yangi  bosqichni boshlab berdi.
A garbulutlar to ‘plami yoki galaktikalar oralig1 idagi masofa L bolsa, 
u  holda  ularning o ‘zaro  uzoqlashish  tezligi  V =  H L  b o lad i.  Bu  nisbat 
Xabbl qonunining o ‘zginasidir.  Bu yerda  H L  — Xabbl doimiysi b o iib , 
uning qiymati bulutlar to‘p amining fazodagi o lmiga bogiiq emas.  Hoziigi 
baholashga ko‘ra galaktikalaming o ‘zaro uzoqlashish tezligi, ya’ni Xabbl 
doimiysi sekundiga 55 — 75 kilometrga (M  — megaparsekda) teng.
Xabbl qonunini so‘zlarbilan quyidagicha ifodalash m umkin:  b o ‘sh 
fa zo  —> Eynshteyn fa zo =  vaqt—> kengayish jarayoni va galaktikalam ing
21



Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish