Rivojlantirish institu ti

Moddalar aylanishida biosferaning aham iyati.Y erning geografik 
qobigMdagi  m o d d alarn in g  aylanishida tirik  m avjudotlarning a h a m i­
yati  ju d a katta.  Tirik organizm   yashash jarayonida geografik  qobiqda 
m o d d alarn in g   aylanishini  vujudga  keltiradi.  Buni  biologik  aylanish
170

---

Q u y o s h
F o to s in te z
C h ir in d i
41-  rasm.  Biosferada  m odda  aylanishi  sxemasi 
(soddalashtirib  olingan).
deb ataladi.  M a ’lum ki tirik organizm  fotosintez jarayoni orqali  ugle- 
rodning aylanib yurishini vujudga keltiradi. A gar o ‘sim liklarda fo to ­
sintez  ro ‘y berm asa,  havodagi  karbonat  angidrid  ( S 0 2)  m iqdori  har 
100  yilda  1  foiz  oshib,  natijada  o dam   va  hayvonlam ing  yashashi 
qiyinlashib  (b o ‘g‘ilib),Y er  shari  iqlim i  o ‘zgarib,  isib  ketgan  b o ‘lar 
edi.  F aq at  fotosintez jaray o n i  tufayli  o ‘sim liklar  yiliga  400  m lrd.  t 
atrofida karbonat angidridni o ‘zlashtirib,  460  m lrd t atrofida kislorod 
ishlab beradi (41-  rasm ).
Biosferada suvning aylanishiga tirik organizmlar katta ta’sir ko‘rsatadi. 
0 ‘sim lik la r  y iliga  400  m lrd.  t  k a rb o n a t  a n g id rid n i  o ‘z la s h tirib , 
460  m lrd.  t kislorod ajratib chiqarish u ch u n  yil davom ida 2,25 x  10"  t 
suvdan  foydalanadi.  D e m a k ,  o k ean   suvlarini  o ‘sim liklar tax m in a n  
6  m ln yil m obaynida parchalab, yangilab turar ekan.  Binobarin, yashil 
o ‘sim liklar  vujudga  kelgandan  beri  gidrosferadagi  suvlar ju d a  k o ‘p 
m arta fotosintezlanib, yangilanib turgan.
Biosferadagi  organizm lar,  xususan,  o ‘sim liklar  Y er  p o ‘stidagi