Rivojlantirish institu ti


bet194/253
Sana16.07.2021
Hajmi
#120939
1   ...   190   191   192   193   194   195   196   197   ...   253
Bog'liq
2 5404569494171419775

l i l H i B
I -^-2
п а га к а п
m in ta q a
P archalangan  M aterik 
yassi  tog 'h k 
p la tform asi
' I
I   с
-
Go 'Ml .  °
■=: 
,Q c i   so
3 1   V H I
Yosh  Qadim iy
^
  I   О
  c l O
c x
T ekislik
 —
 с   5
I  u  о
Ш Ш   I
  Г ^ 4- !   2   | v V vi   J
4
 ^ 3  5 ЕЕЗ
6
40- rasm .  Yer  po‘sti  va  biosfera  (A.  I.  Perelman  bo‘yicha):
1  —
  c h o ‘kindi  q a tla m i; 
2 —
  ,,g ra n it“ li  q a tla m ; 
3  —
  ,,b az alt“ li  q atlam ;
4
 —  y u q o ri  m a n tiy a ;  5 - -  b io sfera  c h e g arasi; 
6 —
  b io sfera  orqali 
o ‘tg a n   m o d d a la rn in g   quyi  c h e g arasi  (oq  b io sfera).
„Biosfera"  atam asini turli  m a ’noda tushunish m um kin. T or m a ’- 
no d a biosfera  o ‘z  ichiga  geografik qobiqning  hayot  m avjud  b o ig a n  
oblastlarini oladi.  K eng m a ’nodagi „biosfera"  tushunchasiga Yerning 
tashqi  qism idagi  hayot  m avjud  boMgan  jo ylardan  tashqari,  yana 
hayotning u yoki bu darajada o ‘zgarishlari yuz bergan butun qatlam i 
kiritiladi.  Bu jih a td a n   qaraganda  biosfera  geografik  qobiqqa  to ‘g ‘ri 
keladi.  B.I.  Bernadskiy  biosferani  an a shu  keng  m a ’no d a  tushunib, 
unga granitli qatlam ni o ‘z ichiga olgan Yer p o ‘stining yuqori qism ini 
kiritgan (40- rasm).
B.I.  Bernadskiy  biosfera  xususiyatlarini  h a r  to m o n lam a   oT ga- 
nib,  tirik  organizm ,  bu  Yer yuzasidagi  eng qudratli  geoxim ik  kuch- 
dir, degan xulosaga keldi.  U tirik organizm ning quyidagi beshta asosiy 
biogeoxim ik funksiyalarini asoslab berdi.
Birinchi funksiyasiga ko‘ra,Yer p o ‘stining yuqori qismidagi barcha 
gazlarni organizm  vujudga  keltirgandir. Atm osferadagi erkin kislorod 
fotosintez orqali yashil o'sim liklardan vujudga kelsa, karbonat angidrid 
organizm larning nafas chiqarish  m ahsulidir.  Bernadskiy t a ’lim otiga
167


ko ‘ra,  atm osferadagi  azot  biogen  y o ‘l  bilan  vujudga  kelgan  b o ‘lsa, 
uglevodorod  m a ’lum  darajada m ikroorganizm lam ing m ahsulidir.
Tirik m oddalarning ikkinchi funksiyasi, bu konsentratsion funksiya 
hisoblanib,  unga k o ‘ra o rg anizm lar o ‘z tan asida ju d a  k o ‘p kim yoviy 
elem en tlarn i  to ‘playdi.  Bunga  yaqqol  m isol  qilib  k o ‘m ir,  to rf  yoki 
neftni  olish  m um kin.  U lar qadim iy  o ‘sim liklar va hayvonlar qoldig‘i 
negizida vujudga  kelib,  uglerod k o n se n tra to ri hisoblanadi.
Uchinchisi — oksidlantirish — tiklash funksiyasi.  Bu ta ’limotga ko‘ra 
juda ko‘p m a ’danlar, jum ladan, tem ir, oltingugurt, marganes, mis, azot, 
uran,  kobalt,  vanadiy,  m olibden  kabilam ing oksidlanib,  tiklanishida 
tirik m oddalarning, xususan, m ikroorganizm lam ing ishtiroki bor.
T o ‘rtinchi — bioxim ik funksiyasi  hisoblanib,  unga geologik jih a t­
d an   m u h im   aham iyatga  ega  boMgan  tirik   o rg an izm larn in g   k o ‘pa- 
yish,  o ‘sish  va  tarqalish  hodisalari  kiradi.  C h u n k i  biosferada  o rg a­
nizm  yashashdan tashqari ju d a  katta geologik ish bajaradi.
B eshinchi  funksiyasi,  bu  m ustaqil  faktor hisoblangan  insonning 
biogeoxim ik faoliyatidir.  M a ’lum ki,  texnika bilan qurollangan  inson 
biosferada ju d a   k atta  o ‘zgarishlarni  am alga  oshirib,  b a ’zi  hollarda 
unda salbiy hodisalam i  (qayta choMlashish,  o ‘simlik va hayvonlam ing 
b a ’zi  tu rlarin i  yo ‘q  qilinishi,  havo,  suv  va  tu p ro q larn in g   ifloslanishi 
va boshq.)  vujudga keltirm oqda.
G eologik  davrlar  m obaynida  tirik  o rg an iz m la r  ta ’sirida  katta 
hajm ga ega boMgan tog‘ jinslari yer ostida to ‘plangan, oqibatda biogen 
qazilm a boyliklar vujudga kelgan.
Y er  p o ‘stining  k o ‘p  qism ini  tashkil  etu v ch i  b a rc h a   c h o ‘kindi 
tog‘ jinslari ham d a  m etom orfik  jin slar b ir vaqtlar yer yuzasiga yaqin 
jo y d a,  biosferada  t o ‘plangan.  D em ak ,  ularga  bevosita  va  bilvosita 
tirik organizm  ta ’sir etgan va bir-biri bilan genetik bogMiq.  Shu sababli 
Yer p o ‘stidagi otqindi jins — granit tarqalgan qism ini  I.B.  Bernadskiy 

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   190   191   192   193   194   195   196   197   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish