Rivojlantirish institu ti

Notanish  iboralar
75

---

G a l a k t i k a  y ili 
—  Quyosh tizimi Som on yo‘li galaktikasini bir m arta 
aylanib chiqishi  u ch u n   ketgan vaqt oralig‘i.  G alaktika yili  tax m in an  
230  m illion yilga teng.
Geoid —  (y u n o n c h a   ,,geo“  —  yer)  — Y ern in g   o ‘ziga  xos  shakli 
m a ’nosini bildiradi.
M agnitosfera — Y er yuzasiga yaqin va zaryadlangan zarrach alar 
tarqalgan  h a m d a   y er  m agnit  m aydoni  q a m ra b   olgan  b o ‘shliqlar 
(hududlar,  qatlam lar).
Sferoid  shaklidagi  jism la r  sharga  o ‘xshash  b o ‘lsa-d a,  bir  d ia- 
m etri uzun,  ikkinchi  d iam e tri esa qisqa b o ‘ladi.
Perigeliy — Q uyosh atrofida aylanuvchi  kosm ik jism  orbitasining 
Q uyoshdan eng yaqin  nuqtasi.
1.  Y e rn in g   k o ‘la m i  h a q id a   t o ‘liq   ta sa v v u rg a   e g a   b o ‘lish   u c h u n  
Q u y o sh   tiz im id a g i  b o sh q a   sa y y o ra lar  k o ‘la m i  b ila n   ta q q o slo v c h i 
a y la n m a   d ia g ra m m a   ch izish .
2.  1 -ja d v a l  m a ’lu m o tla r id a n   fo y d a la n ib ,  k o ‘r in m a   g o riz o n tn in g  
k u za tu v c h i  b alan d lig ig a  b o g ‘liq  h o ld a   o ‘zgarish  d ia g ra m m a sin i 
c h iz ish .  G ra fik   c h iz is h   u c h u n   t o ‘g ‘ri  b u rc h a k li  k o o rd in a t  olish 
k e ra k .  S o ‘n g r a   u n in g   o r d in a t a   ( v e r tik a l)   o ‘q ig a   k u z a tu v c h i 
b a lan d lig in i  (m   h iso b id a ),  abssissasiga  (g o riz o n ta l  k o o rd in a tig a ) 
esa  k o ‘rin m a   g o riz o n tin in g   uzoqligini  (k m   h iso b id a)  b ild iru v c h i 
ra q a m la r  yoziladi.
3.  G lo b u s va te llu riy  y o rd a m id a   Y ern in g  o ‘z o ‘qi  va  Q u y o sh   a tro fid a  
ay lan ish in i  ta jrib a d a   sin a b   k o ‘rish  va  u n in g   o q ib a tla rid a n   kelib 
c h iq a d ig a n   g eo g ra fik   h o d isa la rn i  an iq lash .
4.  Q u y o sh n in g   su tk a lik   k o ‘r in m a   h a ra k a tin i  yozgi,  q ishki  va  te n g  
k u n lik d a   q u tb d a ,  o ‘r ta c h a   k e n g lik d a   va  e k v a to rd a   o ‘z g a rish  
c h iz m a sin i  c h iz is h   va  ta h lil  qilish.
5.  Y er  sh a rid a g i  issiqlik  m in ta q a la rin i  yozuvsiz  x aritag a  tu s h i- 
rib,  b ir-b irig a   ta q q o sla b ,  o rasidagi  ta fo v u tla rn i  an iq lash .
Mavzu rejasi
1.  Y e r  y u z a s in in g  u m u m i y  ta v sifi.
2.  M a te r ik la rn in g   riv o jla n is h i va jo y la s h is h i.
3.  M a te r ik la r n in g  p a y d o   b o ‘lishi.
4.  Y e r y u z a s in i  o ‘z g a r tiru v c h i  aso siy   k u c h la r.
5.  Q u r u q lik   y u z a s i  re ly e fin in g   r iv o jla n is h   b o s q ic h la ri.
6.  R e ly e fn in g   a s o s iy   s h a k lla ri.