Rivojlantirish institu ti

Kometa —  nisb atan   um ri  qisqa  b o ig a n   n o y o b   fazoviy jism dir. 
Q uyosh  atrofida c h o ‘zinchoq orbita  b o ‘ylab ay la n a r e k an ,  u lar yirik 
4 0

---

sayyoralarning gravitatsiyali  tortilishiga  d u c h   keladi.  N atijada  b a ’zi 
k o m eta la r sayyoralarning y o id o sh la rig a  aylanishi  m um kin.  Boshqa 
ho latla rd a   asta-sekin  parchalanib  ketadi  va  orb ita  b o ‘ylab  m ayda 
zarrachalarga aylana boshlaydi.  A gar sayyoralar ularga  ro 'p a ra  kelib 
qolsa,  „m eteoryoki m eteorityom g'ir*  yog‘adi.
O sm o n  jism larid an   m ete o r va  kom etalar Q uyosh  sistem asining 
tark ib   topishi  davridan  boshlab vujudga  kelgan  b o ‘lib,  b a ’zi  m u lo ­
hazalarga  k o ‘ra o ‘sha  davr „qurilishlari“ d an   ortib  qolgan  o ‘ziga xos 
,,chiqindi“ lardir.  Ulam i xuddi o ‘tkazgichlarida erkin harakat qilib yurgan 
„ozod elek tro n “ larga qiyoslash  m um kin.
Quyosh sistemasidagi ajoyib jism lardan biri Galley kometasi bo'lib, 
u  h a r 75  —  76 yilda Yerga yaqinlashadi.  Juda k o ‘p  kom etalar singari 
G alley   kom etasi  ham   Q uyosh  atrofida a n c h a  c h o ‘zin ch o q  ellipsoid 
o rbita b o ‘ylab harakat qiladi.  U  Q uyoshdan  m aksim al uzoqlashganda 
P lu to n  orbitasiga yetadi,  eng yaqin  m asofaga kelganda esa (900 m il­
lion  kilom etr) A torit va  Z uhra orbitalarining oralig‘idan o ‘tib ketadi.
1986-  yil  11-  aprel  kuni  G alley  kom etasi Y erdan atigi 62  million 
kilom etr m asofadan o ‘tib ketgan boMsa,  1887-  yilning 27-  noyabrida 
93  m illion  kilom etr m asofaga yaqinlashgan edi.  G alleyni tadqiq etish 
maqsadida maxsus uchirilgan kosmik kemalar bergan m a’lumotga ko‘ra, 
bu osm on jism i tuzilishi jihatidan yadro,  bosh qism va dum dan iborat. 
Q uyoshga  yaqinlashganida  haroratning  ortishi  hisobiga  m inerallar 
aralashm asidan tashkil topgan qattiq gaz bugMana boshlaydi.  N atijada 
k o m etan in g   Q uyosh  to m o n id an   boshlangan  gazli  dum i  (Q uyosh 
sham olining ta’sirida) hosil boMadi.  U ncha katta massaga ega boMmagan 
kom etaning dum i milliardlab kilom etrga c h o ‘zilishi  mumkin.
Ayni  m ulohazalarga k o ‘ra,  ravshanligi,  n u rq a y ta rish  qobiliyati, 
undagi portlash va chaqnash hodisalarini tekshirish, shuningdek, boshqa 
xil  q a to r astrofizik dalillarga qaraganda G alley singari  kom etalarning 
yadro oMchami  500 m etrdan 20 kilom etrgacha boMishi  m um kin. Agar 
uning zichligi suvniki bilan bir xil desak, yadrosi  10 —  10000  milliard 
to n n a  boMib, bunday kichik kom etalar bizga ko‘rinm aydi,  kattaroqlari 
esa  Q uyosh yaqiniga k am dan kam   keladi.  Shularga asoslanib,  G alley 
kom etasi yadrosining oMchami  3  — 4  kilom etr atrofida boMsa kerak, 
d egan  xulosaga  kelindi.  Y adroning  tarkibida  oddiy  m olekulalardan 
suv,  u g lero d   o k sid i,  a z o t,  u g lero d ,  m e ta n   va  sia n ,  m u ra k k a b  
m olekulalardan  esa sianovodorod  va m etilsianidlar borligi aniqlandi.
G alley  kom etasi oM mishda ju d a  faol  boMgan,  Q uyoshgacha  har 
safar (75 —  76 yilda)  yaqinlashganida chaqnash,  portlash,  m aydaroq 
boMaklarga ajralib,  yana birlashish jarayonlarini boshidan kechirgan. 
H isoblarga qaraganda,  keyingi  2,5  m ing yil  m obaynida u bir kilom etr 
kichiklashib,  m assasining  yarm ini  y o 'q o tg an .  D em ak,  bu  k o m eta ­
larning um ri  qisqaligidan dalolat berm oqda.
41

---

o m v
У