Rivojlantirish institu ti

1. 
Litosfera  haqida  umumiy  tushuncha.  Litosfera —  m urakkab 
tuzilishga  ega b o ‘lgan,  asosan,  q attiq   tog‘ jin slarid an  tashkil  topgan
8 — U m u m iy   ta b iiy   g eo g ra fiy a 
113
Amaliy mashg‘ulot
Litosfera

---

x У
28- rasm. 
Y e r   p o ‘s ti  v a   l i t o s f e r a n i n g   t u z i l i s h i .
A.
  K o n tin e n ta l  (m a te rik   tip i)  Y e r  p o ‘sti: 
1  — 
c h o lk in d i  jin s i; 
2 — 
g ra n itli- 
m e ta m o rfik  jin s la r;  3  —b a z a lt  jin s ;  4  —  y u q o ri  m a n tiy a ;  5  —a s te n o s f e r a .
B .
  O k e a n   tip l i  y e r   p o ‘s ti:  1  —  o k e a n   s u v la ri; 
2 
— c h o ‘k in d i  q a t l a m i ;  
3  —  b a z a l t   q a t l a m i ;   4   —  y u q o r i  m a n t i y a ;   5  — a s t e n o s f e r a .
sfera.  U  o ‘z ichiga Yer p o ‘stini va yuqori m antiyaning astenosferasiga- 
c h a 1 b o ‘lgan qism ini  olib,  tax m in a n   250  —  300  km   ch u q u rlik k ach a 
davom  etadi (28- rasm ).
Litosfera  geografik  qobiqning  bir  qism i  sifatida  ju d a   m uhim  
aham iyatga ega.  C hunki Y er yuzasida sodir b o ‘ladigan barcha tabiiy- 
geografik jaray o n lar  litosfera  va  uning  rivojlanish  evolutsiyasi  bilan 
bogMiq  holda vujudga  keladi.  B undan  tashqari,  kishilik jam iyatining 
butun  hayoti  litosfera  yuzasida u bilan o ‘zaro aloqada sodir boMadi.
L itosfera  uzoq  vaqt  davom   etgan  geologik ja ra y o n la r  t a ’sirida 
vujudga  kelgan  m agm atik,  c h o ‘kindi  va  m eto m o rfik  jin sla m in g   yi­
gMndisidan tashkil topgan.
L itosferaning ustki qism ini tashkil etuvchi Y er p o ‘sti  m a t e r i k  
va  o k e a n   tipli boMib,  ular bir-biridan farqlanadi (28-  rasmga qarang). 
M aterik tipli Y er p o ‘sti  uch qatlam li  yotqiziqdan  — c h o ‘kindi,  gra- 
nitli-m etom orfik va bazalt kabi jinslardan tashkil topgan boMib,  zich­
ligi  okean  tipli  Y er  p o lstidagi  jinslarga  nisbatan  kam ro q ,  o ‘rtacha 
2,65 g  sm 3  d ir.S h u   sababli  u  okean  tip li  Yer  p o ‘sti  u stid a„su zib “ 
turadi.  M aterik tipli Yer p o ’sti  litosferadagi eng qadim iy shakllangan 
(vujudga kelgan) jinslar boMib,  yoshi  3,8 — 4,1  m lrd. yil  hisoblanadi.
O kean tipli Y er p o ‘sti  ikki  qatlam li boMib,  asosan,  bazaltli jin s ­
lardan  tashkil topgan  (o ‘rtacha zichligi  2,85 g sm 3),  u n ing ustini esa 
yupqa (qalinligi 0,6 —  1,0 km ) ch o ‘kindi jinslar qoplab olgan.  G ranitli 
qatlam  esa um um an uchram aydi.  Okean turli Yer p o ‘stidagi c h o ‘kindi 
jinslar m aterik tipli Y er p o ‘stiga nisbatan yosh hisoblanib,  100 —  150 
m ln yilni tashkil  etadi.
'Astenosfera —Y ern in g   y u q o ri  m a n tiy a   sferasida jo y la sh g a n   elastik   holdagi 
q a tla m .
114

---