Rivojlanishi tarixidan

Zarautsoy  qo'riqxonasi  —  Termizdan  yuz  kilometr  narida  KO'hitog' 
oralig'ida  Zarautsoy  nomli  manzarali  joy  bor.  Er  osti  suvlari,  yomg'ir  va  shamol 
natijasida  qoyalarda  juda  ko'p  shalolalar,  g'orlar  paydo  bo'lgan.  1932  yilda  ovchi 
va  o'lkashunos  I.  F.  Lomaev  tog'li  qishloq  aholisidan  zaraut  —  kamar  nomi  bilan 
mashhur  bo'lgan  «Qizil  suratli  g'orlar»  to'g'risidagi  afsonani  eshitib  qoladi  va  bu 
sirli  rasmlar  hiqidagi  ma'lumotni  Surxondaryo  viloyati  o'lkashunoslik  muzeyiga 
ma l u m  qiladi.  Toshlarga  tushirilgan  rasmlar  olimlar  e'tiborini  o'ziga  tortadi. 
Arxeologlar  va  rassomlar  barcha  g'orlarni  o'rganishadi.  Tekshirishlar  natijasida 
toshlarga solingan 200 dan ortiq rasm aniqlandi.  Lekin  ulardan faqat o'ttiztasigina 
yaxshi  saqlanib  qolgan  bo'lib,  ibtidoiy  jamiyat  kishilari  ovchilik  bilan 
shug'ullanganliklaridan dalolat beradi. 
Zarautsoy  toshlaridagi  rasmlarning  nusxasi  olingan  bo'lib,  ular  viloyat 
o'lkashunoslik  muzeyi  fondida  saqlanmoqda.  Zarautsoydagi  rasmlar  tosh  davriga, 
ya'ni paleolit, mezolit, neolit davrlariga mansubdir. Ba'zi rasmlar mezolit davrining 
oxirlarida yaratilgan bo'lsa, ba'zilari milodimizdan oldingi  III — II asrlarda kashf 
etilgan,  ayrimlari  milodimizning  boshlanishiga  yaqin  bunyod  etilgan  bo'lsa  ajab 
emas.  Ming  yillar  o'tishi  bilan  rasmlar  o'z  rangi  va  sayqalini  yo'qotgan  bo'lsa-da, 
uzoq o'tmishdan saqlanib qolgan yodgorlik sifatida qimmatlidir.