Rivojlanishi tarixidan

Ismoil  Somoniy  maqbarasi  (IX  —  X  asrlar)  —  O'rta  Osiyo 
me'morchiligining o'ziga xos aniq va muayyan xususiyatlari bilan ajralib turadi. Bu 
me'morchilik  o'z  xalqi  va  uning  g'oyasi,  did-farosati  bilan  ifodalangan  xalq 
ustalarining ijodidan iborat. 
Birinchidan, IX — X asrlarda qurilgan Somoniylar  maqbarasi  o'sha davrdagi 
binokorlarning mahorati va yuksak badiiy dididan dalolat beradi. Bu yodgorlik 892 
—  907  yillarda  qurilgan,  deb  taxmin  qilinadi.  Maqbara  shaxardagi  madaniyat  va 
istirohat  bog'i  ichida  joylashgan.  U  kub  shaklida  bo'lib,  yarimsharsimon  qubba 
bilan  yopilgan.  Unga  xusn  bo'lsin  uchun  burchaklariga  to'rtta  kichkina  qubba 
o'rnatilgan.  Devori  qalin  (1,8  metrgacha)  bo'lganligi  tufayli  bu  yodgorlik  1000 
yildan beri yaxshi saqlanib turibdi. 
Maqbaraning fasadi yo'q, to'rt tomoni ham bir xil. Bunday inshootlar tsentrik 
kompozitsiya  deb  ataladi.  Maqbara  kvadrat  shaklida  bo'lib,  pishiq  g'ishtdan 
qurilgan. Rivoyatlarga ko ra, bu maqbara Ismoil Somoniy tomonidan otasi Ahmad 
ibn  Asad  uchun  qurilgan.  Keyinroq  bu  maqbara  Somoniylar  xonadonining  daxdsi 
bo'lib  qoldi.  Unga  907  yilda  vafot  etgan  Ismoil,  keyinroq  maqbaraga 
kiraverishdagi  yozuvga  ko'ra,  Ismoilning  nabirasi  —  914  yildan  943  yilgacha 
xukmron  bo'lgan  Nasr  II  ibn  Ahmad  dafn  qilingan.  Bino  hozirga  qadar  saqlanib 
turibdi. Bu yodgorlikni xorijiy davlatlar ham yaxshi biladilar. 
Somoniylar  maqbarasi  sodda,  ajoyib  ziynati  va  asrlar  davomida  sinovdan 
o'tgan  murakkab  gumbaz  tomli  konstruktsiyani  qo'llagan  binokorlarning 
muhdndislik  mahorati  jihatidan  jahon  me'morchiligining  eng  mukammal 
asarlaridan biri hisoblanadi.