3
Informatika keng ma‟noda fan, texnika va ishlab chiqarish, ya‟ni
inson faoliyatining barcha
sohalarida axborotni kompyuter va telekommunikatsiyalar yordamida qayta ishlash, saqlash, uzatish bilan
bog`liq bo`lgan yagona sohadir.
Informatika ham xuddi fundamental fanlar singari kompyuterlar texnologiyasi bazasidan ixtiyoriy
ob‟ektlarni boshqarish jarayonlarning axborot ta‟minoti metodologiyalarini, tatbiqiy predmet sifatida esa
insonning konkret ishlab chiqarish faoliyati doirasida axborot tizimlarini yaratish bilan shug`ullanadi.
Informatikaning asosiy tushunchalaridan biri bu
axborot
dir.
Axborot so`zi lotincha «information» so`zidan kelib chiqqan bo`lib, tushuntirish, tanishtirish, bayon
etish degan ma‟nolarni anglatadi.
Axborot – bu odamlar orasidagi, odamlar bilan EHMlar orasidagi, jonli va jonsiz tabiat orasidagi
ma‟lumot almashinuvi bo`lib, keng ma‟noda ilmiy tushunchadir.
Insonning butun faoliyati u yoki bu holda axborotni olish va undan foydalanish bilan bog`langan.
Kitob o`qiganda, rasmni qarab chiqayotganda biz axborotni eslab qolamiz va yig`amiz.
Xat yozamizmi,
telefonda gaplashamizmi – biz axborotni uning egasiga yoki suhbatdoshimizga uzatamiz, undan qabul
qilamiz. Har qanday masalani yechayotganda biz axborotni ishlaymiz: masala shartida keltirilgan
axborotni o`rganib, uni yechamiz.
Axborotni ma‟lum maqsadda ishlash jarayonlari hayot kabi juda qadimdan mavjuddir. Hech qanday
tirik mavjudot o`zining genetic kodini saqlamasdan, tashqaridan axborot
olmasdan va uni ishlamasdan
mavjud bo`laolmaydi va rivojlana olmaydi. Axborotni ifodalash va saqlash zarurati nutq, yozuv va
tasviriy san‟atning paydo bo`lishiga olib keldi. Axborotni uzatish va tarqatish zarurati kitob bosish,
tovushlarni yozish, videotasvirga olish va h.k. texnik qurilmalarning paydo bo`lishiga olib keldi.
Axborot bu – aniq va amalda ishlatiladigan xabardir.
Axborot asosan 3 xossadan iorat bo`lishi kerak: chin, to`liq va ma‟lum ma‟noda qimmatli.
O`z navbatida, xabar – axborotni tasvirlash shakli bo`lib, u nutq, matn, tasvir, grafik, jadval,
videotasvir, tovush va h.k. ko`rinishlarda ifodalanadi.
Ko`p hollarda axborot o`rnida berilganlar degan ancha farq qiluvchi jumla ishlatiladi.
Berilganlar
xabarlar, kuzatishlar natijalarini o`z ichiga oladi. Biror zaruriyat bo`yicha imkoniyat tug`ilganda, masalan,
narsa to`g`risidagi bilimini oshirish paytida u axborotga aylanadi.
Axborotning amalda qo`llanilishining zarur sharti uning o`z vaqtidaliligi va adekvatliligidir.
Adekvatlik – bu olingan axborot asosida qurilgan obrazning haqiqiy ob‟ektga qanchalik mosligini beradi
va u uchta formada ifodalanadi:
Sintatik adekvatlilik – bu axborotni uzatish tezligi, aniqliligi, kodlashtirish tizimi, tashqi
ta‟sirlarning mavjudligi va shu kabi jarayonlardan iborat.
Semantik adekvatlilik – uzatiladigan axborotning ma‟naviy tarkibi, ob‟ekt
obraziga va real
ko`rinishiga mos kelishliligi hisobga olinadi.
Prigmatik adekvatlilik – olingan axborotning asosiy boshqariladigan jarayon bilan mos kelishini
belgilaydi.
Bularni yanada yaxshiroq tasavvur etish uchun hayotiy bir misol olamiz. Faraz qilaylik, siz biror
ko`rgazmaga taklifnoma oldingiz. Bu taklifnomada ko`rgazma bo`ladigan vaqt, joyi, ishtirokchilar tarkibi
to`g`risidagi ma‟lumotlar bo`lishi mumkin. Agar ko`rgazma yopilgandan so`ng bu taklifnomani
olganingizda u sizga kerak bo`lmay qolardi. O`z vaqtida emasligi sababli undan foydalanib bo`lmaydi.
Sintaktik adekvatliligi talablarini bajarish uchun taklifnoma varaqasi butun bo`lishi,
qattiq
qog`ozdan tayyorlanganligi, shriftlarning oson o`qiladiganligi va shu kabilar. Ya‟ni, bu yerda biz faqat
axborotni uzatish jarayoni to`g`risida bosh qotiramiz va unda nima yozilganligi bizni qiziqtirmaydi.
Semantik adekvatliligi bizdan taklifnomadagi xabarning haqiqatga mos kelishini talab qiladi.
Ko`rgazma manzili, ishtirokchilar nomlari, tadbirning bo`lish vaqti kabilar mos kelishi tekshiriladi.
Pragmatik adekvatliligi taklifnomadagi ma‟lumotlarning foydaliligi bilan aniqlanadi. Ya‟ni,
taklifnomadan foydalanib, kerakli ko`rgazma zalini tez va vaqtida topa olsangiz – o`z vaqtingizni tejagan
va asablaringizni asragan bo`lasiz.
Informatika
Do'stlaringiz bilan baham: