Rivojlangan xorijiy mamlakatlarda qishloq xo’jaligini rivojlanish bosqichlari

Qishloq xo’jaligi korxonalaridagi tarmoqlar¹
Qishloq xo’jaligi korxonalarida tarmoqlar qo’shilishining ilmiy asoslanganligi, o’simlikchilik va chorvachilikning turlicha tarmoqlari orasida
ishlab chiqarishning maqsadi, xo’jalikning o’ziga xos xususiyatlari, tabiiyiqtisodiy sharoitlar hisobi, joylashgan joyi, qishloq xo’jaligi ekin yerlarining strukturasidan kelib chiqib, optimal variantni topish bilan bogliq.
Korxona ixtisoslashuvining asosiy ko’rsatkichlari - uning darajasi va ixtisoslashuv koeffitsiyenti hisoblanadi. Ixtisoslashtirilgan qishloq xo’jaligi tovar mahsulotlari ishlab chiqarishning asosi hisoblanadi. Shuning uchun qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining ixtisoslashtirish yo’nalishi ularda yetishtirilgan tovar mahsulotining strukturasiga qarab aniqlanadi.
Ixtisoslashtirish darajasiga ko’ra, xo’jaliklar quyidagi guruhlarga bo’linadi:
1. Tor ixtisosli xo’jalik;
2. Ixtisoslashgan xo’jalik;
3. Ko’p ixtisosli (tarmoqli) xo’jalik.
Birinchi guruhga qoidaga asosan tarkibida bitta tarmog’i bo’lib, uning
tovar mahsulot strukturasidagi ulushi 90-100 foizni tashkil qilgan xo’jaliklar
kiradi (parrandachilik fabrikasi, bug’doychilik komplekslari, baliqchilik, issiqxona, meva ko’chati yetishtirish va shunga o’xshash xo’jaliklar).
a) tarkibida bitta asosiy tarmoq bo’lib, uning tovar mahsulotidan nisbati 50% dan yuqori bo’lgan xo’jaliklar kiradi (paxtachilik, g’allachilik, chorvachilik, parrandachilik xo’jaliklari);
b) tarkibida ikkita asosiy tarmoq bo’lib, ularning har biri tovar mahsulotidagi nisbati 20% dan kam bo’lmay, birgalikda tovar mahsulotining
yarmidan ko’proq qismini tashkil qilgan xo’jaliklar kiradi (don-paxtachilik, donchorvachilik, sabzavot-sutchilik, bog’dorchilik-uzumchilik);
v) tarkibida uchta asosiy tarmoq bo’lib, ular xo’jalik tovar mahsulotini
to’rtdan uch qismini tashkil qilgan hamda tarkibida bir nechta yordamchi tarmoqlar bo’lgan xo’jaliklar kiradi (don-paxta-chorvachilik, don-kartoshka chorvachilik va hokazo).
Ixtisoslashtirishning rivojlanishi xo’jaliklarda qishloq xo’jaligi mahsuloti
ishlab chiqarishi samaradorligi oshishining asosini tashkil etadi.
Qishloq xo’jaligini ixtisoslashtirishning iqtisodiy samaradorligi tizim
ko’rsatkichlari orqali aniqlanadi:
-1 gektar qishloq xo’jaligiga yaroqli yer hamda asosiy va aylanma
vositalarning har bir so’mi hisobiga to’g’ri kelgan yalpi va tovar mahsulot
qiymati;

3.