Risk konsepsiyasi: riskning aniqmasligi, riskning manbasi va turlari

1.3. Risk va uning bozor iqtisodiyotidagi o’rni
Iqtisodiyotning bozor munosabatlariga o’tishida talab va va taklif
munosabatlari orasida ham ma’lum bir riskga tayaniladi.
Noaniq qarshiliklar natijasida yuzaga keluvchi risk “Vis major” deyiladi.
Ko‘p hollarda noaniqliklar va riskni sinash tushunchalar deyiladi. Lekin (risk
uchun) noaniqliklar ba’zi hollarda risk sifatida ko’rinadi yoki ba’zibir noma’lum
hodisalarni paydo bo’lishida yoki paydo bo’lishi bizga noaniq vaziyat ehtimoli
ko’rinishida paydo bo‘ladi. Amalda uzoq muddatli va qisqa muddatli risk
mavjud. Uzoq muddatli risk qishloq xo‘jaligi va uning tarmoqlarini rivoji bilan
bog‘liq bo‘lib ko‘p hollarda butun xalq xo‘jaligi daraasida qabul qilinadi.
Qisqa muddatli risk konyunkturali hisoblanadi, ya’ni ma’lum vaqt
davomida bajariladigan ma’lum turdagi ishlarni bajarishda qabul qilinadi.
Risk turlari quyidagi sinflarga bo‘linadi:
- xo‘jalik tavakkalchiligi;
- inson tabiati bilan bog‘liq risk;
- tabiiy omillar bilan bog‘liq risk.
Xo‘jalik tavakkalchiligi - muvaqqat va obyektiv riskdan tashkil topadi.
Muvaqqat risk - bu ishlab chiqarish jarayonida yo‘naltirilgan mahsulot
keraksiz bo‘lib qolishidir. Obyektiv risk - bu mazkur mahsulot mazkur hududda
sotilmay qolishidir.
Tadbirkorlar o‘z faoliyatlari davomida quyidagi vaziyatlarda riskni hisobga
olishlari lozim:
Ishlab chiqarish sohasida: boshqaruv, taqsimot, texnologiya, texnika obhavo bilan bog‘liq riskni.
Vositachilik sohasida: fuqarolik ma’suliyati imkoniyatlari, mulk, pul
vositalari va daromadni yo’qotish bilan bog‘liq riskni.
Savdo sohasida: tovarni sotilmasligi, mahsulotni o‘z vaqtida yetkazib bera
olmaslik bilan bog‘liq risk.
Moliya sohasida: baho bilan bog‘liq, nolikvidlik bilan, depozit,
aksiyadorlik jamiyat operatsiyalari, valyuta, sug‘urta, mulkchilik kredit bilan
bog‘liq risk.
Noaniqlik va risk tushunchalari, risk turlari, uzoq va qisqa muddatli risklar,
Muvaqqat va obyektiv risk.