|
3.2. Risklarni boshqarishda menejerlarning roli
Har qanday korxonada risk bilan birgina menejrning o`zi kurashishi
samarasiz, chunki kichik tashkilotlarda risklarni boshqarish uchun javobgarlik,
rahbarlar darajasida faollashdi. O`rta va yirik tashkilotlar javobgar individual
menejerlar orasida taqsimlanadi. (Masalan, aksiyadorlik jamiyatlar, sug`urta
kompaniyalari, neft-kimyo va energetika sanoati, aviatsiya va kosmik sanoati,
transport kabi) yuqori risk muhitda faoliyat yuritadigan yirik tashkilotlar va
tashkilotlarda belgilangan mutaxassis (riski menejeri) ish olib boradi. Risk
(zarar), shuningdek qarshi ta`siri, moliyaviy faoliyatda bilinadi va moliyaviy
rejalashtirish ta`sirga ega bo`lishi mumkin, deb deyarli har doim menejerlar
tomonidan takrorlanadi. Risklarni boshqarish eng yaxshi samara bergan usullar
va metodik orasida quyidagilarni keltirib o`tishimiz mumkin:
Bazel I, Bazel II, Bazel III - aksiyadorlik jamiyatlarning operatsion riski
uchun kapitalining yetarlilik darajasini ochib beruvchi standartlar
CCA (sabab-oqibatlar tahlili) - FTA va ETA;
CLA (CHecklist tahlili).
Aniqlash va riskni baholashda ilmiy modellashtirish tuzilmalari
- Coria (Core Impact baholash);
- CPQRA (Kimyoviy jarayonlar miqdoriy risklarini tahlili);
- Cramm (CCTA risklarni tahlili va boshqarish usuli);
- ChR (doimiy riskni yaxshilash);
- ETA (Voqealar daraxti tahlili);
- EWRM (Enterprise-Wide Risklarni boshqarish);
- FTA (Xato daraxti tahlili);
- HRA (Inson ishonchliligi tahlili);
- PHA (dastlabki risk-tahlili);
Risklarda sodir bo`lish ehtimolligi bo`yicha usullar
- RIPRAN (Loyiha riski tahlili);
- RR (nisbiy risklilik tahlili);
- SA (Risksizlik Auditi);
- W-I (“nima-agar” tahlil).
Riskni boshqarishda tayor mahsuloti bo`lmaydi, lekin uning uslublari risni
kamaytirishni har hil yo`llari va qo`yilgan topshiriqni zudlik bilan bajaruvchi
rejalari har qanday riskli munosabatlarni oldini olishga yordam beradi. Hosil
bo`lgan yoki yuzaga kelgan risklarni oldini olishda yoki boshqarishda riskni
boshqarish aniq va operativ bo`lishi muhim rol o`ynaydi.
Operativ boshqarish - bu yuzaga kelgan hodisalarni mantiqiy tomondan
o`ylab o`tirmasdan, qisqa vaqtda shu muammoni yechishni to`g`ri yo`lini
topishdir.
Aniqlik – bu riskli munosabatlarda yuzaga kelgan aniq muammolarni
yechish tushuniladi.
Riskning ta`siriga yuqoridagi ikki muhim yo`nalishdagi uslub yordam
bermasa, ya`ni risk darajasi kamaymasa yoki ta`sir doirasi kengayib borsa u
holda riskni boshqarishda evristik uslubdan foydalanish mumkin. Bu uslub orqali
riskni mantiqiy jihatdan fikrlash, hayotiy tajribalardan xulosa chiqarish va aniq
mezonini ishlab chiqish mumkin. Evristik uslubda quyidagi fikrlar asos bo`ladi:
1) O`z kapitalingizga nisbatan, ko`p katta riskli munosabatlarga bormang;
2) Kam daromadli, ko`p riskli munosabatga borish mantiqqa mos kelmas;
3) Yuzaga kelgan riskli munosabatlarda doimo to`g`ri uslub tanlash zarur.
Riskni boshqarishning ob`ektiv zarurligi quydagilar bilan tavsiflanadi:
Birinchidan, ishonchli texnologiyalar bo`lishidan qat`iy nazar yengil va
og`ir sanoat zavodlarini operativ boshqarish jarayonida ham xavfsiz ishlashini
ta`minlash uchun juda muhim omil hisoblanadi.
Ikkinchidan, bozorlar va tarmoqlarni iqtisodiy erkinlashtirish tufayli
rahbarlar tomonidan bosimo`tkazishi, boshqaruv xodimlari va tashkilotning ham
iqtisodiy tejamkorligini oshirish va daromadliligini ko`paytirish natijasida
sohalarida tashkiliy tuzilmasida o`zgarishlarga olib kelishini oldini oladi. Shu
bilan birga operativ ahamiyati xodimlar sonini kamaytirish kabiish jarayonini
sustlashtiruvchi omillardan holi bo`lishdir.
Uchinchidan, kichik va o`rta kompaniyalar uchun, muayyan qo`llabquvvatlash zarurligi shundaki, sanoatning turli tarmoqlarida tajribasizlik tufayli
kelib chiqadigan avariyalar risklarni boshqarishning muhimligini ko`rsatadi.
Bugungi kunda, samarali risklilikni boshqarishning muhim bir elementi
sifatida qaraladigan holat bu -operativ boshqarish (Hess va Gaertner tomonidan
2006 yilda ilk bor fanga kiritilib amaliyotda qo`llanilgan).
Risklarda operativ boshqarish - muddatli risklilikni boshqarish, risksizlik
ko`rsatkichlarini bir yuqori darajada erishish maqsadida rejalashtirish, tashkilot,
boshqaruvda hamda jismoniy shaxslar va ish faoliyatini nazorati bilan bog`liq
barcha tadbirlar to`liq yuqori sifatga erishish, ya`ni, yuksak darajada rivojlangan
xavfsizlik madaniyatini targ`ib qilish muhim ahamiyatga ega.
Risklilikni boshqarish muayyan tashkilotda cheklangan, ammo
kompaniyaning butun xavfsizlikni o`z ichiga oladi degani emas. Ya`ni riskni
boshqarish kompaniya rahbariyati darajasida javobgarlik demakdir.
Ba`zan riskni boshqarish xavfsizlik boshqaruvining bir turi sifatida
ko`riladi, lekin amalda risklarni boshqarish xavfi asosiy va muhim qismi
hisoblanadi. Bundan tashqari, o`z ichiga olgan boshqa masalalar xususan
boshqarish, moliyaviy xatarlar, eksport va import xavflari tabiiy ofatlar ham
risklarni boshqarish jarayonida albatta hisobga olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
