Римда қулчилик. Христиан динининг келиб чиқиши ва унинг илк тарихи

2. QuIchilik-xo`jalik taraqqiyoti yo`lidagi g`ov. Llk qulchilik davrida ko'p sonli qullar mchnati quldorlik jamiyatining rivojla-nishiga ijobiy ta'sir ko`rsatgan edi. Ammo keyinchalik mehnat qurollarining takomillashuvi va notekis mahsulot taqsimoti qullar mehnat samarasining kamayishlga sabab bo`Igan. Shu davrda Rim ixtirochilari mehnat qurollarini takomillashtirib, yerni ag`darib yumshatadigan tishli so`qa va holkiz qo`shib ishlatadigan o`roq-arava kashf etganiar. Erkin dehqon va ijarachi korondalar ixtiro qitingan yangi qishloq xo`jalik asboblarini ishlattb, yerdan mo'1 hosi! olganlar. Quldorlar esa yangi kashf etilgan qurollarni qullarga ishonib topshirmas edilar. Qullar quldorlar bergan eski qurollar bilan yerga ishlov berganlar. Dehqonchilik hunarmandchilik, tog`-kon ishlari va chorvachilikda mehnatning asosiy qismi qullar zim-masiga yuklanganiigi xo`jalikni orqaga keiishiga sabab bo`lgan. Shu tariqa qullar mehnati quldorlar uchun foydasiz bo`lib qolgan. Ayni paytda ko`p qulga egalik qilish juda xavJli bo`lib bormoqda edi. Olzaro urushlar, imperatorlar hokimiyatining zaiflashuvi natijasida bu xavfyanada kuchaya boshlagan. imperaior hokimiyatining kuch-siziangani sari qullar g`alayoni kuchayib, quldorlar uchun dah-shatlt kuchga aylangan. Shuning uchun ham Rim quldorlari: ,,Qan-cha quling bo`lsa, shuncha dushmaning bor", — deyishar edi.
3. Kulbali qullar. Qullar mchnatining sainarasizligini bilgan quldorlar yerlarini mayda tomorqalarga — chek yerlariga bo`lib, chek yerlariga qullarni joy!ashtii'ganiar. Ularga tcgishli qurol-aslaha, ish hayvonlari berilgan. Qullar o`zlariga tekkan chek yerlariga kulba, turarjoy, boshpana qurib ham olganlar. Shuning uchun ulami ..Kulbali qullaf dcyilgan. 0L|Wortar qullarga iiylanib, oilali va bola-chaqali bo`Iishga hara ruxsat berganlar. Qul oilasi bilan mehnat qilib yerdan chiqqan hosilning ma'lum qismini quldorga bcrib, ma'lum qismini esa o`z ixtiyorida olib qolgan. Bu quldor uchun ham foydali bolgan. Chunki endi quldor qulni urib-so`kib, maj-buriy zo`rlab ishlalmaydi. ..Kulba/i f/ttr mehnat quroUarini sin-dirmay, hayvonlarni mayib qilmay o`z xohislii bilan ishlaydi. Qul egalari qullarga shaharlarda mayda ustaxonaiar va do`konchalar qurishga ham ijozat berganlar. Do`kon va ustaxonadan tushgan mablag`ning bir qismi quldorga berilsa qolgan qismi qulning Lxtiyorida qolgan. Chek yerida, ustaxonada va do`konda ishlagan quUar hamisha quidorlarning nazoratida bo`lishgan.