|
Mark Portsiy Katon. Dehqonchilik
Mark Portsiy Katon (er. avv. 234-149-yillar)-taniqli davlat arbobi, notiq, “Boshlang`ich” tarixiy asari va “Dehqonchilik” traktati muallifi, bu asarlar bizgacha to`liq etib kelgan. U Rim fuqarolari uchun eng faxrli kasb qishloq xo`jaligi deb hisobladi. “Dehqonchilik” traktatida markaziy Italiyaga xos bo`lgan o`rta kattalikdagi namunaviy villani tasvirini berdi xo`jayinni boyitadigan xo`jalik yuritishning yangi vositalarini, maslahatlarni qullar va vilikni qanday ishlatishni ko`rsatdi.
Qachonki u ko`rdiki pomestega qanday ishlov berilgan, qanday ishlar bajarilgan, qaysilar bajarilmagan, u keyingi kun vilik chaqirishi va so`rashi kerak, ishlardan qaysi qilingan, nima qolayapti; ishlar o`z vaqtida qilinganmi, qolganlarini u bajarishi mumkinmi, hamda vino, bug`doy va boshqalar qancha olinganini so`rashi kerak. Qachon u bularni bilib olgach, u darslar va kunlar hisobi bilan mashg`ul bo`lishi lozim. Agar u ishlarni ko`rmasa va vilik qullarni qolganini, ular majburiyatini bajardilar deb gapirsa qachon u bu va ko`pgina sabablarni aytsa, uni ishlar va kunduzgi darslar hisobiga qaytar. Agar yomg`irli ob-havo tursa, mana jalada qilinadigan ishlar: doliy3[104]larni yuvish, ularni smola qilish, qo`rg`onni tartibga keltirish, g`allani tashish, mol go`ngini tashqariga chiqarish, go`ng to`dasini qilish, donni tozalash, arqonni yamash, yangilarini o`rash; qullarga shu vaqtni o`zida o`z ko`rpa va yoping`ichlarini yamash bilan mashg`ul bo`lish lozim bo`ladi. Bayramlarda eski kanallarni tozalash, jamoa yo`llarini yotqizish, tikanli butalarni kesish, tomarqani qazish, o`tloqlarni o`rish, supurgi kesish, tikanli o`tlarni yulish, polbani yanchish, tozalik qilish…
Qachonki xo`jayin to`la osoyishtalik bilan hammasini bilib olgach u qolgan ishlarni bajarilishi to`g`risida g`amxo`rlik qilishi lozim: pul, mol, molga tayyorlangan yem-xashak vino, moy hisob-kitobini chiqarishi; u nimani sotdi, nima undirildi, nima qolyapti, sotishga nima bor? Mustahkam ta`minotni mustahkam sifatida qabul qilishi kerak; boshqa hammasini ochiqga olib kelish kerak. Yil uchun nima yetishmaydi, nima sotib olinadi; nima ortiqcha bor, uni sotish podryat bilan nima qilish kerak, nimani topshirish kerak. Xo`jayin qaysi ishlarni o`z kuchlari bilan qilishi mumkin, qaysilarini podryadga topshirish mumkinligiga qaror qilib yozuv qoldirish lozim.
U mollarni ko`zdan kechirishi lozim; sotuvini amalga oshirishi; agar narxida bo`lsa moyni sotish; vino, ortiqcha g`allani sotish, qarigan xachirlar, buzilgan mollar, buzilgan qo`ylar, jun, terilar, eski arava, temir metall, qari qulni, kasalmand qulni umuman hamma ortiqcha narsani sotishi kerak. Xo`jayin sotib olishi emas sotishi yaxshi.
5. Mana vilikni majburiyati. U yaxshi tartib o`rnatishi, bayramlarga rioya qilishi zarur: begona narsani qo`liga olmasligi; o`zinikini nihoyatda humoya qilishi zarur. U qullarni bahslarini hal qiladi: agar kimdir ayb qilib qo`ysa qilmishiga qarab aybdorni jazolaydi.
Qullarga yomon bo`lishi mumkin emas: ular sovqotmasliklari va och qolmasliklari kerak. Vilikda ular doimo ishda: u shunday qilib yomonlik va o`g`rilikdan yengilroq ushlab turadi. Agar vilik qullar o`zini yomon tutmasin deb istasa, qullar o`zlarini yomon tutmaydilar. Agar u bunga chidasa xo`jayin uni jazosiz qoldirmasligi kerak. Ularni xizmati uchun u tashakkur bildiradi, qolganlari uchun o`zini to`g`ri tutishi uchun. Vilik ishsiz tentirab yurmasligi lozim; u doimo xushyor va hech qayerga tushlikka bormaydi. Qullar unda doimo ishda; u xo`jayin buyrug`ini bajarilishini kuzatib turadi. U o`zini xo`jayindan aqlli deb hisoblasin. Xo`jayinni do`stlarini o`zini do`stlari deb hisoblaydi; qurbonlik keltirishni u faqat kompitaliya da chorrahada yoki o`choqda amalga oshiradi. Xo`jayinning buyrug`isiz u hech kimga qarz bermaydi, xo`jayin berganni u talab qiladi, ekish uchun urug`likni, oziq-ovqat mahsulotlarini, polbani, vino va moyni hech kimga qarz bermaydi. Unga ikki-uch xo`jalik bor: qayerda u o`ziga kerakli bo`lgan narsani so`rashi mumkin, o`zi qarz beradigan lekin boshqa hech kim. … Agar u ishlaydigan bo`lsa qullarni ongida nima borligini biladi va ular ishga berilgan bo`ladilar. Agar u shunday qilsa, u ishsiz tentirashni istamaydi; u sog`lomroq bo`ladi va yaxshiroq uxlaydi. U to`shakdan birinchi turib, oxirgi bo`lib to`shakka yotadi. Dastlab qo`rg`on berkmi, har kim o`rnidami, mollarga yemish berilganmi deb qaraydi…
Do'stlaringiz bilan baham: |
