Rim imperiyasining qulashining 10 sababi

3 . 6- 11 asrlarda Slavyan xalqlarining ijtimoiy ahvoli va ularda ilk davlatlarning vujudga kelishi. Slavyanlar — kelib chiqishi bir va tillari oʻzaro yaqin boʻlgan Yevropa xalqlarining eng yirik guruhi. Uning tarkibiga; sharqiy S. (ruashr, ukrsshnlar, beloruslar); gʻarbiy S. (polyaklar, chexlar, slovaklar, lujichanlar); janubiy S. (bolgarlar, serblar, xorvatlar, slovenlar, makedonlar, bosniyaliklar, chernogoriyaliklar) kiradi. Umumiy soni 293,5 mln. kishi (1990y.lar oʻrtalari), shu jumladan, RFda 125,5 mln. kishi. Slavyan tillarida soʻzlashadi. Dindorlari — pravoslavlar, katoliklar, bir qismi protestantlar. S. haqida qad. maʼlumotlarga koʻra, ular mil, 1—2-asrlarda venedlar nomi bilan maʼlum boʻlgan. 6-asr oʻrtalarida Prokopiy, Iordan va boshqalarning asarlarida uchraydi. 7-asrning 2-yarmida S. arab muallifi Abu Malik alAxtalning asarlarida tilga olingan. S.ning ajdodlari — slavyan qabilalari hindevropa tillari oilasiga mansub tillarda soʻzlashgan. Ular bodrich, lyutich, polyan, severyan, krivich, ulich, duleb, tiver, xorvat, radimich, dregovich, vyatich va boshqa qabilalardan iborat. Mil. 2—4-asrlarda german qabilalari (gotlar, gepidlar)niig jan.ga siljishi oqibatida S. yashagan hudud 2 qismga boʻlinib ketgan. Bu voqea S.ni sharkiy va gʻarbiy guruhlarga boʻlinishida katta rol oʻynagan. 5-asr oxirida gunnlarning kuchsizlanishi oqibatida S. jan. ga siljiy boshlagan. Ular Dunay daryosi, Qora dengizning gʻarbiy sohillari, Vizantiyaning Bolqon ya.o.dagi viloyatlariga kirib borgan. Shu tariqa S.ning jan. guruhi vujudga kelgan. Jan. Sda ilk davlat — Birinchi bulgʻor podsholigi, gʻarbiy Sda Samo davlati, keyinchalik Buyuk Moraviya saltanati tashkil topgan. 10-asrda Odra va Visla oʻrtasida Polsha, 9—10-asrning 1-yarmida markazi Kiyev sh. boʻlgan Kiyev Rusi davlati vujudga kelgan. Davlatlarning paydo bulishi slavyan xalqlarining shakllanishiga imkon bergan.
Slavyan xalqlarining uz milliy davlatidan mahrum boʻlishi (jan. va gʻarbiy S.ning katta qismi Avstriya, keyinroq Avstriya-Vengriya va Usmonli turk imperiyasiga qoʻshib olingan), milliy taraqqiyotidagi qiyinchiliklar, ogʻir iqtisodiy ahvol 19-asrning oxiri — 20-asrning boshida ularning Yevropa mamlakatlari, AQSH va Kanadaga koʻchishiga sabab boʻlgan. Jan. va gʻarbiy S. oʻrtasidagi milliy harakat, RossiyaTurkiya urushi, Birinchi Bolqon urushi (1912)dagi Avstriya-Vengriyaning magʻlubiyati natijasida S.ning etnik hududlari qaytadan birlashtirshgan.
S. dehqonchilik, chorvachilik, ovchilik va baliq ovlash bilan shugʻullanadi. Slavyanlar turli xil gapiradigan odamlarning etnolingvistik guruhlari Slavyan tillari kattaroq Balto-slavyan tilshunosligi guruhi Hind-evropa tillari oilasi. Ular mahalliy Evroosiyo, dan cho'zilgan Markaziy, Sharqiy va Janubi-sharqiy Evropa shimoliy va sharqqa qadar Shimoliy-sharqiy Evropa, Shimoliy Osiyo (Sibir) va Markaziy Osiyo (ayniqsa Qozog'iston va Turkmaniston), shuningdek tarixiy ravishda G'arbiy Evropa (xususan, Sharqiy Germaniyada) va G'arbiy Osiyo (shu jumladan Anadolu). 6-asrning boshlaridan boshlab ular Markaziy, Sharqiy va Janubi-Sharqiy Evropaning aksariyat qismida tarqaldilar. Bugungi kunda butun dunyo bo'ylab katta slavyan diasporasi mavjud Shimoliy Amerika, ayniqsa Qo'shma Shtatlar va Kanada Natijada immigratsiya.^[1]
Slavlar Evropadagi eng yirik etno-lingvistik guruhdir,^[2][3] dan so'ng German xalqlari va Romantika xalqlari.^[4][5] Hozirgi slavyan xalqlari tasniflanadi Sharqiy slavyanlar (asosan Beloruslar, Ruslar, Rusynsva Ukrainlar), G'arbiy slavyanlar (asosan Chexlar, Kashublar, Qutblar, Slovaklar va Sorbs) va Janubiy slavyanlar (asosan Bosniya, Bolgarlar, Xorvatlar, Makedoniyaliklar, Chernogoriya, Serblar va Slovenlar).^[6][7][8][9]
Ko'p slavyanlar an'anaviy ravishda nasroniylardir. Sharqiy pravoslav nasroniyligiDastlab Vizantiya imperiyasining missionerlari tomonidan kiritilgan slavyanlar ko'pchilik tomonidan qo'llaniladi. The Pravoslav slavyanlar o'z ichiga oladi Beloruslar, Bolgarlar, Makedoniyaliklar, Chernogoriya, Ruslar, Serblarva Ukrainlar va pravoslav urf-odatlari bilan belgilanadi va Kirill yozuvi (Chernogoriya va Serblar shuningdek foydalaning Lotin yozuvi teng shartlarda).
Xristianlikning slavyanlar orasida ikkinchi eng keng tarqalgan turi Katoliklik, G'arbiy Evropadan kelgan lotin tilida so'zlashuvchi missionerlar tomonidan kiritilgan. The Katolik slavyanlar o'z ichiga oladi Xorvatlar, Chexlar, Kashublar, Qutblar, Sileziyaliklar, Slovaklar, Slovenlar va Sorbs va ular bilan belgilanadi Latinat ta'sir va meros va bog'liqlik G'arbiy Evropa. Millionlab slavyanlar ham tegishli Yunon katolik cherkovlar - ya'ni tarixiy jihatdan hozirgi kunda Rim va katolik cherkovlari bilan birlashgan, ammo Vizantiya amaliyotlarini saqlab qolgan pravoslav jamoalari. Rusyns. Bundan tashqari, sezilarli darajada mavjud Protestant va Lyuteran ozchiliklar, ayniqsa G'arbiy slavyanlarkabi tarixiy Bohem (Chexiya) Gussitlar.
Xristianlikdan keyin slavyanlar orasida ikkinchi o'rinda turadigan din Islom. Musulmon slavyanlar o'z ichiga oladi Bosniya, Pomaks (Bolgariya musulmonlari), Gorani, Torbeshi (Makedoniya musulmonlari) va boshqalar Sobiq Yugoslaviya musulmonlari.
Zamonaviy slavyan millatlari va etnik guruhlari ham genetik, ham madaniy jihatdan ancha xilma-xil bo'lib, ular o'rtasidagi munosabatlar, hattoki alohida guruhlar doirasidagi munosabatlarda ham "etnik birdamlikdan o'zaro dushmanlik tuyg'ularigacha" o'zgarib turadi.

4. 
   Salib yurishlari va uning ahamiyati. Xalqlarning buyuk koʻchishi - Yevropada mil. 4—7-asrlarda germanlar, slavyanlar, sarmatlar va boshqa kabilalarning Rim imperiyasi xududiga oʻtishidan iborat yalpi etnik koʻchishlarning shartli nomi. 4-asrning 70-yillaridan boshlab gunnlar ning ommaviy ravishda gʻarbga siljishlari Xalqlarning buyuk koʻchishik.ga bevosita turtki boʻlgan. Gunnlar Uralboʻyidan yurish boshlab taxminan 370 y. Volgani kechib oʻtganlar, soʻngra boʻysundirilgan alanlar bilan birga Shim. Qora dengiz sohillarida yashovchi gotlarta hujum qilganlar (375). 376 yil kuzida gunnlar tazyiqiga bardosh berolmagan vestgotlarning bir qismi Rimning ruxsati bilan imperiyaga tegishli Dunayning jan. dagi hududga joylashganlar. Biroq hukumat amaldorlarining zoʻravonligi natijasida vestgotlar 377 yil qoʻzgʻolon koʻtarganlar. 378 yil 9 avgustda Rim qoʻshini Adrianopol yaqinida qoʻzgʻolonchilar tomonidan tormor keltirilgan. Gotlar, alanlar va gunnlarning imperiyaga tazyiqi toʻxtatilgan, lekin gotlar Dunay daryosi va Bolqon togʻlari orasidagi hududda Rim federati sifatida yashay boshlagan, Rim armiyasida varvarlashuv jarayoni kuchaygan. 4-asr oxiridan varvarlar tazyiqi yangidan avjga chiqqan. 394—395 yillar qishida gunnlar Suriya va Kappadokiyada chopkun uyushtirganlar. Vestgotlar Alarix I boshchiligida Yunonistonni talontoroj etib, Illirikada muqim oʻrnashganlar. 410 y. 24 avgustda ular Rimni egallab, uni talaganlar. Garchi gotlar 27 avgustda yoq Rimdan ketgan boʻlsalarda, "abadiy shahar"ning kulashi ulkan maʼnaviy ahamiyatga ega boʻlgan. 5-asr mobaynida german qabilalari Gʻarbiy Rim imperiyasining butun hududi boʻylab joylashib, bu yerda bir necha varvar qirolliklarini barpo etganlar. Xususan, Galliyaning jan.gʻarbida markazi Tuluza sh. boʻlgan Vestgot qirolligi (418 yil; u keyinchalik Ispaniyaga ham tarqalgan), Shim. Afrikada Vandallar qirolligi (429—439), Italiyada Ostgotlar kirolligi (493), Shim. Galliyada Franklar qirolligi (476 yil; keyinchalik u koʻplab varvar kirolliklarini tobe etgan, qarang Frank davlati), Galliyaning jan.sharqida markazi Lion sh. boʻlgan Burgundlar kirolligi (taxminan 457 yil); angllar, sakslar, yutlar 5-asr oʻrtalaridan boshlab Britaniyani bosib ola boshlaganlar va 6-asr oxiri — 7-asrda bu yerda oʻzlarining bir qancha qirolliklarini barpo etganlar. 5-asr boshida Oʻrta Dunay (Pannoniya)da oʻrnashib olgan gunnlar Attila davrida (434—453) Galliya va Italiyani egallashga harakat qilganlar. Biroq Katalaun jangi (451)dan soʻng ularning ittifoqi parchalanib ketgan. Imperator Yustinian I davrida Sharkiy Rim imperiyasi (Vizantiya) varvarlardan Shim. Afrika, Italiya va Ispaniyaning bir qismini qaytarib olib, bu yerlarda Rim tartibotlarini qisman tiklashga erishgan. Xalqlarning buyuk koʻchishik.ning soʻnggi bosqichi 6-asr oxiri — 7-asrlarga toʻgʻri kelgan. 568 yil langobardlar Shim. va Oʻrta Italiyada muqim oʻrnashganlar. Slavyanlar — avarlar va protobolgarlar (bulgʻorlar) koʻmagida Bolqon ya.o.da mustahkam joylasha boshlashgan, natijada 7-asr ga kelib bu hudud aholisi, asosan, slavyanlardan iborat boʻlib, ular oʻz knyazliklarini tuzganlar, Slavyanlarning bir qismi Kichik Osiyoga, Vizantiya imperiyasi hududiga borib joylashgan. Slavyanlar gʻarbga — alemannlar va sakslar egallagan hududlarga qadar tarqalishgan. Xalqlarning buyuk koʻchishik.ning ijtimoiyiqtisodiy va siyosiy oqibatlari juda ulkan boʻlgan. U Gʻarbiy Rim imperiyasining qulashiga olib kelgan. Salib yurishlari va uning ahamiyati. Salib yurishlari – 10961270 yillarda Gʻarbiy Yevropa zodagonlari va katolik cherkovi tomonidan Yaqin Sharqqa (Suriya, Falastin, Shim. Afrika) qilingan bosqinchilik urushlari. Salib yurishlarining bosqinchilik mohiyati diniy shiorlar [gʻayridin (musulmonlar)larga qarshi kurash va "xudo qabri" hamda "muqaddas yer" (Falastin)ni ozod qilish] bilan niqoblangan.
   

Salibchilar, odatda, kiyimlariga salib (xoch) belgisini tikib olishgan (yurishlarning nomi shundan). 11-asrning soʻnggi choragida saljuqishshr tomonidan Vizantiyaning Kichik Osiyodagi yerlarini hamda diniy anʼana boʻyicha "muqaddas shahar" boʻlgan Quddusni egallab olishlari salibchilarning Oʻrta dengizning sharqidagi yerlarga bostirib kirishiga sabab boʻlgan. Vizantiya saljuqiylarga qarshi kurashish uchun Gʻarbdagi davlatlardan bir necha bor harbiy yordam soʻragan. Salib yurishlari ning bevosita tashkilotchisi boʻlgan Rim payasi bundan foydalangan. Papalar katolik cherkovining taʼsirini kuchaytirish va kengaytirish, pravoslav cherkovini Rimga boʻysundirish maqsadida diniy fanatizmni avj oldirganlar. Salibchilarning koʻpchiligini qashshoqlashib qolgan ritsarlar, yirik senʼorlar hamda dehqonlar tashkil qilgan.
1S.yu. (1096—99) 1095 y. Klermonda papa Urban II tomonidan eʼlon qilingan. 1099 y. iyulda salibchilar saljuqiylardan Quddus (Iyerusalim) shahrini tortib olishgan va Quddus qirolligini tashkil etishgan;2S.yu. (114749) ga 1144 y. saljuqiylarning Edessa shahrini bosib olishlari bahona boʻlgan. Bu yurish magʻlubiyatga uchragan;Salib yurishlari (1189—92)ning boshlanishiga 1187 y. Misr sultoni Salohiddin tomonidan Quddusning egallab olinishi sabab boʻlgan. Bu yurish ham barbod boʻlgan;4S.yu. (1202—04) ni 1199 y. papa Innokentiy III uyushtirgan. Uning natijasida fransuz, nemis va italyan salibchilari dastlab Misrga moʻljallangan yurishning yoʻnalishini oʻzgartirib, xristianlar yashaydigan shaharlar — Zadar [Dalmatsiya, 1202 y. noyabr, Konstantinopol (Vizantiya poytaxti, 1204 y., aprel)]ni bosib olib, Lotin imperiyasini tuzishgan.
5(121721), 6(1228—29), 7(1248— 54), 8(1270) Salib yurishlari samarasiz boʻlgan.
1291 yilda Akra shahrining musulmonlar qoʻliga oʻtishi natijasida salibchilar Sharqdagi mulklarini butunlay yoʻqotganlar.
Nemis zodagonlarining 12—13-asrlarda slavyanlar va boshqa Boltiqboʻyi xalqlariga qarshi yurishlari hamda 1209—29 yillarda papalik tashabbusi bilan Shim. Fransiya ritsarlarini Jan. Fransiyadagi diniy harakat qatnashchilari — albigoychilarga qarshi Albigoy urushlarini ham koʻpincha Salib yurishlari deb atashadi.[1]
Salib yurishi Salib yurishi 1095 yilda boshlanib 1272 yilda moʻgʻillar tomonida zarba berilib tugatilgan.Bu urush toʻxtab-toʻxtab davom etgan.Salib yurushi toʻqqiz marta boʻlib oʻtgan. Birinchi salib yurishi: 1096-1099 yillarda boʻlib oʻtgan. Ikkinchi salib yurishi: 1147-1149 yillarda boʻlib oʻtgan. Uchinchi salib yurishi: 1187-1192 yillarda boʻlib oʻtgan. Toʻrtinchi salib yurishi: 1200-1204 yillarda boʻlib oʻtgan. Beshinchi salib yurishi: 1217-1221 yillarda boʻlib oʻtgan. Oltinchi salib yurishi: 1228-1229 yillarda boʻlib oʻtgan. Yettinchi salib yurishi:1248-1254 yillarda boʻlib oʻtgan. Sakkizinchi salib yurishi: 1270 yillarda boʻlib oʻtgan. Toʻqqizzinchi salib yurishi: 1271-1272 yillarda boʻlib oʻtgan. 1095-yillarda yevropaning Xristian papasi (yaʻni islom dinida shayxdir) shunday degan.Farzandlarim bizning Iso xazrati paygʻmbarimizning vatanini yaʻni Falastinni (Quddusni) Muslmonlardan tozalash kerak deb aytgan.Agar kim shu yurishda ishtirok etsa u baxtli va boy toʻq yashaydi, agar kim shu yurishda xalok boʻlsa u nargi dunyoda Xudo tomonidan jannatga kirur deb aytgan.Shunday keyin Yevropadagi koʻp odamlar bunga ishonadilar. Xattoki qirollar ham bu gapiga ishonganlar. Yevropada koʻp dehqonlar shu urushda ishtirok etganlar. Chunki ular yashash tarzi qiyin va kambagʻallikda oʻtgan,va shunday keyin birinchi salib yurishi boshlangan.